تفسير موضوعي در «بحار الانوار»

Thematic interpretation in "Bihar al-Anwar"

با بررسي شمول و گستردگي موضوعات «بحار‌ الانوار» از يك‌سو، و كامل بودن آيات هر باب از سوي ديگر، نظم و انسجام روش علامه مجلسي در ورود به تفسير آيات روشن مي‌‌گردد. بررسي محتواي باب‌هايي كه هم داراي آيات و هم تفسير هستند، نمايانگر توسعه و ابتكار ايشان در گردآوري آيات بر اساس موضوع‌بندي ابواب تفسيري در «بحار الانوار» است كه در ذيل آن، با نقل از دانشمندان و مفسران و بررسي و نقد اقوال ايشان، مقدمات رسيدن به مرحله بعد فراهم مي‌شود. تحليل، استنتاج و اظهار نظرْ اصلي‌ترين مرحله در تفسير است كه با پاسخ به شبهات از سوي مرحوم مجلسي و رفع تعارض‌ها با تكيه بر اصول تفسيري صورت گرفته است. از مجموع بررسي‌هاي صورت گرفته، وسعت و قوّت كار علامه مجلسي ثابت مي‌شود. نگاه دقيق مرحوم مجلسي در ترجيح نظر برخي از مفسران با استناد به سياق آيات، شهرت و احاديث و نقد برخي ديگر از نظرات تفسيري به سبب تناقض با مسلمات اعتقادي و احاديث و همچنين جلوگيري از تكلف در تفسير، گواه اين مطلب است. هرچند نمي‌توان گفت ايشان در زمان خويش به دنبال تفسير موضوعي به شيوه كنوني بوده، اما عمق و دقت كار وي در «بحار الانوار» به گونه‌اي است كه مي‌تواند براي دانشمندان و صاحب‌نظران حوزه تفسير موضوعي منشا الهام و پيشرفت باشد.

Considering the inclusiveness and extensiveness of the subjects of "Bihar al-Anwar", on the one hand, and the completeness of verses in each chapter on the other, the order and coherence of All?ma Majl?s?’s approach to interpretation become evident. The study of the content of chapters including both verses and interpretation represents his development and innovation in collecting verses based on thematic fields of interpretation in "Bihar al-Anwar which is followed by providing preliminaries to reach the next stage through quoting scholars and commentators and through critical study of their views. Analysis, inference and comment are the main phase of an interpretation which has been carried out by late Majl?s? through answering the questions and resolving the contradictions based on the principles of interpretation. The result of the study ultimately proves the extent and strength of All?ma Majl?s? ʹs work. All?ma Majl?s?ʹs scrutiny in preferring some commentators viewpoints based on the context of the Qur’?nic verses, reputation and traditions as well as his critical observation on some other exegetical viewpoints, due to being in contrary with certainties of faith and due to preventing pretentious interpretation, is the proof of this study. Though it cannot be claimed that he had been following the thematic interpretation according to its current method, the depth and precision of his work in "Bih?r al-Anw?r" is such that it can be a source of inspiration and progress for scholars and experts in the field of thematic interpretation.