تأثير نور و تنظيم‌كننده رشد در تكثير بادام‌كوهي (Amygdalus scoparia) به روش كشت درون‌شيشه‌اي جنين

Light and growth regulator effects on propagation of wild almond (Amygdalus scoparia) by in vitro embryo culture

بادام كوهی (Amygdalus scoparia Spach) یكی از گونه‌های ارزشمند بادام با كابردهای زیست‌محیطی، حفظ خاك، دارویی و خوراكی است كه به‎عنوان پایه در توسعه كشت بادام اهلی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این پژوهش پس از استقرار درون‌شیشه‌ای جنین بادام كوهی و رشد شاخساره‌ها در محیط كشت DKW با تركیب‌ تنظیم‌كننده‌های رشد IBA، BA و  TDZبا مقادیر به‎ترتیب 01/0، 5/0 و 05/0 میلی‌گرم در لیتر، تأثیر عوامل نور و تنظیم‌كننده‌های رشد بر ریشه‌زایی شاخساره‌های حاصل از جنین در یك آزمایش فاكتوریل در قالب طرح پایه كاملا تصادفی مورد مطالعه قرار گرفت. از نور به‌عنوان عامل اول در دو سطح (الف: 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریكی، ب: دائم در تاریكی به مدت 10 روز) و تنظیم‌كننده رشد در محیط كشت پایه DKW به‌عنوان عامل دوم در پنج سطح (1: NAA + IBA هریك به میزان 1 میلی‌گرم در لیتر، 2: NAA به میزان 1 میلی‌گرم در لیتر، 3: IBA به میزان 1 میلی‌گرم در لیتر، 4: IBA به میزان نیم میلی‌گرم در لیتر، 5: NAA  به میزان نیم میلی‌گرم در لیتر) استفاده شد. براساس نتایج تجزیه واریانس، دو عامل نور و تنظیم‌كننده رشد تأثیر معنی‌دار و متفاوتی بر همه صفات مورد مطالعه در ریشه‌زایی داشتند. روشنایی موجب رشد بهتر شاخساره‌ها نسبت به تاریكی شد. سطوح مختلف تنظیم‌كننده‌های رشد به‌كار رفته در محیط كشت هم اثرات متنوعی بر رشد شاخساره‌ها و ریشه‌زایی گذاشتند. تركیب IBA و NAA بیشترین تعداد ریشه را تولید كرد. ولی IBA به مقدار 1 میلی‌گرم در لیتر بیشترین طول ریشه ‌اصلی، تعداد و طول ریشه‌های فرعی را ایجاد كرد. اثر متقابل عوامل نور و محیط كشت بر طول شاخساره، طول ریشه اصلی، تعداد و طول ریشه فرعی اثر معنی‌داری گذاشت، به‌طوری‌كه تركیب دو تنظیم‌كننده رشد در روشنایی بیشترین تعداد ولی استفاده از 1 میلی‌گرم NAA در تاریكی بیشترین تعداد ریشه فرعی را تولید كرد. بر اساس نتایج حاصل از این مطالعات، وجود تناوب نور و تاریكی و استفاده از تنظیم‎كننده‎ رشد IBA در تكثیر رویشی ژنوتیپ‌های مختلف بادام كوهی ضروریست.

Wild almond (Amygdalus scoparia Spach), is one of valuable almond species in Iran with medicinal and nutritional values as well as soil conservation and other environmental characteristics, which is also utilized as a rootstock in cultivation of domestic almond cultivars. After in vitro culturing  of embryos of the species and enough shoot growth on DKW medium, with growth regulators such as IBA, BA and TDZ in 0.01, 0.5 and 0.05 mg.l-1 respectively, effects of light and growth regulators on rooting ability of the embryo driven shoots were investigated, using a factorial statistical model, based on a completely randomized design. Light as the first factor with 2 levels (a: 16 hours light and 8 hours darkness, b: permanent darkness for ten days) and growth regulators of DKW culturing medium as the second factor in 5 levels (1: NAA+IBA each for 1 mg.l-1, 2: NAA for 1 mg.l-1 , 3: IBA for 1 mg.l-1 , 4: IBA for 0.5 mg.l-1, 5: NAA for 0.5 1 mg.l-1) were used. Based on the results of analysis of variance, the two factors of light and growth regulator had significant effects on all of the studied characteristics.  Light caused better growth of embryo grown shoots, compared to darkness. Various levels of growth regulators had also different effects on shoot and root production. Using a combination of IBA and NAA, produced the highest number of main roots. But 1mg. l-1 IBA caused the longest main root as well as higher number and length of lateral roots. Interaction effects between light and growth regulators significantly affected shoot length, main root length, number and length of lateral roots. So that combination of the two growth regulators produced the most number of lateral roots, whereas, utilizing 1 mg.l-1 NAA in darkness resulted in the most number of lateral roots. Results of analysis of variance indicated significant effects of light and culturing media factors on all of the studied characteristics. So that light caused remarkable increments on all of the studied characteristics. Various levels of applied growth regulators caused different effects on the studied characters. Meanwhile, IBA growth regulator caused significant increment of number and length of main and lateral roots. But NAA growth regulator showed significant effects on shoot length and number of leave. Interaction between light and media factors had significant effects on shoot length, main root length, number and length of lateral roots. Alternate light and darkness as well as IBA growth regulator are necessary for asexual propagation of wild almond through micropropagation.