تأثير تلقيح با قارچ ميكوريزا و مديريت ‌آبياري بر خصوصيات كمي و كيفي نخود (Cicer arietinum L.)

Effect of inoculation with mycorrhiza fungi and irrigation management on quantity and quality characteristics of chickpea (Cicer arietinum L.)

مقدمه راعي و همكاران (Raey et al., 2008) گزارش كردند كه آبياري بر صفاتي مثل تعداد غلاف در بوته، وزن 1000 دانه، عملكرد دانه و شاخص برداشت گياه نخود تأثير ‌گذاشت. نير و همكاران (Nayyer et al., 2006) معتقدند كه گل‌دهي و تشكيل غلاف حساس‌ترين مراحل نخود نسبت به تنش آب مي‌باشند. تنش در مرحله گرده افشاني باعث كاهش شديد عملكرد و مقدار فسفر دانه نخود نسبت به تنش در مرحله رشد رويشي مي‌شود (Gunes et al., 2006). يزداني و همكاران (Yazdani et al., 2009) با بررسي تأثير ميكروارگانيزم‌هاي حل كننده فسفات و رايزوباكتري‌هاي محرك رشد گياه بر گياه ذرت گزارش كردند كه استفاده از آنها باعث افزايش عملكرد و كاهش نياز به فسفر تا 50 درصد شد. هدف از اين بررسي تعيين تأثير تلقيح با گونه‌هاي مختلف قارچ ميكوريزا و مديريت آبياري بر خصوصيات كمي و كيفي نخود زراعي بود. مواد و روش‌‍‌ها به‌منظور بررسي عكس‌العمل نخود به تلقيح با گونه‌هاي مختلف قارچ ميكوريزا تحت مديريت‌هاي مختلف آبياري، آزمايشي در سال زراعي 1390 به‎صورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه صنعتي شاهرود (عرض جغرافيايي 36 درجه و 30 دقيقه شمالي و 55 درجه طول شرقي و 1380 متر ارتفاع از سطح دريا) انجام شد. عامل مديريت آبياري (عامل اصلي) در چهار سطح شامل آبياري كامل، عدم آبياري در مرحله 50 درصد گل‌دهي، عدم آبياري در مرحله 50 درصد غلاف‌دهي، عدم آبياري در مرحله 50 درصد پرشدن دانه و عامل تلقيح با قارچ مايكوريزا (عامل فرعي) در سه سطح شامل تلقيح با گونه Glumos intraradices، تلقيح با گونه G. mosseae و عدم تلقيح بود. كشت بذور در هفته چهارم فروردين ماه انجام شد. كشت با دست انجام شد. فاصله رديف 30 و فاصله بوته روي رديف 10 سانتي‌متر (با تراكم 333000 بوته در هكتار) بود. هر كرت شامل 6 رديف بود. در طول دوره رشد علف‌هاي هرز با دست كنترل شد. عملكرد دانه با برداشت 4 رديف وسط بعد از حذف دو رديف حاشيه و 0/5 متر از دو طرف رديف‌هاي وسط در هفته چهارم تير ماه تعيين شد. تجزيه و تحليل آماري داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماري SAS Ver 9.1 انجام شد. مقايسه ميانگين‏ها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معني‏دار (LSD) در سطح پنج درصد انجام شد. نتايج و بحث  نتايج نشان داد كه اثر مديريت آبياري بر تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن 100 دانه، عملكرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئين، عملكرد پروتئين، غلظت فسفر و عملكرد فسفر معني‌دار بود و بيش‎ترين مقدار صفات بجز درصد پروتئين از تيمار آبياري كامل به‎دست آمد. اختلاف بين آبياري كامل و عدم آبياري در مرحله پرشدن دانه در مورد صفات تعداد غلاف در گياه و تعداد دانه در گياه معني‌دار نبود. ‌اثر تلقيح با ميكوريزا بر همه صفات به‌جز تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و درصد پروتئين دانه معني‌دار بود و بيش‌ترين مقدار صفات مربوط به تيمار تلقيح با گونه G. mosseae وكم‌ترين مقدار مربوط به تيمار عدم تلقيح بود. اختلاف بين دو تيمار تلقيح با گونه G. mosseae و G. intraradices  در مورد وزن 100 دانه معني‌دار نبود. اثر متقابل تنش × تلقيح با ميكوريزا بر هيچيك از صفات مورد مطالعه معني‌دار نشد. در تيمار آبياري كامل عملكرد دانه و پروتئين به‎ترتيب 2651 و 3/557 كيلوگرم و در تيمار عدم آبياري در مرحله گل‏دهي 1472 و 337/3 كيلوگرم در هكتار بود. عملكرد دانه و پروتئين در تيمار تلقيح با گونه G. mosseae 2124 و 495/2 كيلوگرم و در تيمار عدم تلقيح 1677و 391/9 كيلوگرم در هكتار بود. نتيجه‌گيري صفات رويشي، زايشي و كيفي تحت تأثير مديريت آبياري (قطع آبياري) قرار گرفت. تنش آب باعث كاهش صفات مورد بررسي شد و تنش زودتر اثر بيش‌تري در كاهش عملكرد داشت. اثر تلقيح كم‎تر از تنش بود و تلقيح با G. mosseae اثر مثبت بيش‌تري از تلقيح با G. intraradicesبر صفات مورد بررسي داشت.

Introduction Raey et al. (2008) reported that irrigation was affected on traits such as number of pods per plant, 1000seed weight, seed yield and harvest index. Nayer et al. (2006) believed that flowering and pod setting are sensitive stages to water stress in chickpea (Cicer arietinum L.). water stress in pollination stage reduced severity yield and phosphorous concentration of chickpea seed relative to vegetative stage (Gunes et al., 2006). Yazdani et al. (2009) studied effect of phosphate solubilisation microorganisms and plant growth promoting rhizobacteria on corn plant and reported that application of PSM and PGPR were increased yield of corn and phosphorous needs to 50%. The aim of this study was to determine the effect of inoculation with various mycorrhiza fungi and irrigation management on quantity and quality characteristics of chickpea (Cicer arietinum L.).   Matherials and Methods In order to study the response of chickpea inoculated with different mycorrhizal fungi under different irrigation management, a split plot experiment based on Randomized Complete Block Design carried out with four replications on farm research of Industrial University of Shahroud in Bastam (36° 30′ N, 55°00′ E, and 1380 m above sea level) during 2011. Four levels of irrigation management (as main plots) was complete irrigation, non irrigation in flowering stage, non irrigation in pod setting stage and non irrigation in seed filling stage. Three levels of inoculation (as sub plots) was inoculation with Glumos mosseae, inoculation with G. intraradices and non inoculation. Planting of the seeds was done during the 2nd week of April 2011. Sowing was performed manually. Row spacing was 30 and within rows was 10 cm (333000 plants/ha). The experimental plots were 6 rows. Weed control was performed manually. Seed yield was determined by harvesting of each crop from 4 middle rows after removing of two border rows and 0.5 meter from two sides of remains rows in 2nd week of July 2011. Data were analyzed using the SAS Ver. 9.1 computer software program and treatment mean differences were separated by the least significant difference (LSD) test at the 0.05 probability level. Results and Discussion The results showed that the effect of irrigation management on number of pods per plant, number of seeds per plant, 100seed weight, Grain yield, harvest index, protein percentage, protein yield, phosphorus concentration and phosphorus yield were significant so that the most of the traits except protein was obtained from complete irrigation treatment. Differences between complete irrigation and non irrigation at seed filling stage in terms of number of pods per plant and number of seeds per plant was not significant. The effects of inoculated with mycorrhiza on all traits except number of pods per plant, number of seeds per plant and protein percentage of seed was significant and the most amounts of the traitss was obtained from inoculation with G. mosseae and the lowest belonged to noninoculation treatment. Differences between two inoculated treatment of G. mosseae and G. intraradices in terms of 1000seed weight was not significant. The interaction of water stress × inoculation with mycorrhiza was not significant. Seed and protein yield in complete irrigation was 2651 and 557.3 kg/ha and in non irrigation in flowering stage was 1472 and 337.3 kg/ha, respectively. Seed and protein yield in inoculation with Glumos mosseae was 2124 and 495.2 kg/ha and in non inoculation treatment was 1677 and 391.9 kg/ha, respectively. Conclusion Vegetative, Reproductive and quality traits was affected by irrigation management. water stress decreased all traits and earlier water stress had more effec on yield. Effect of inoculation was less than water stress and inoculation with G. mosseae had more effect than G. intraradices on traits.