نقش شعوبي گري در انتقال ميراث زنديقي به اسماعيليه

جنبش هاي اجتماعي و سياسي كه جهان ايراني قرون نخستين اسلامي با آن مواجه بوده است، در تداوم و ميراث فكري ايران باستان اند. اين جريان ها با بهره مندي از متون و ميراث فكري پيشين در اين برهه با اتكا بر تحولات سياسي ناشي از زوال تدريجي دستگاه ديني زردشتي در پي احياي خويش برآمدند. جنبش هاي اجتماعي و ادبي ممتد زندقه و شعوبيه برجسته ترين اين جريان ها به شمار مي آمدند كه با تكيه و بازخواني متون فلسفي يونان سعي در تداوم و تبليغ مباحث عقل محور و مادي در جهان اسلام نمودند. ترجمه متون فلسفي و ديني زندقه و يوناني با حمايت طبقات نخبه در اين دوران، تاثيري بسزا در انتقال ميراث عقلاني و فلسفي ايران باستان ـ كه مانويت برجسته ترين گفتمان آن بوده ـ داشته است. با سركوب و ضعف زندقه، اين جريان از پوشش ديني اسلام در جهت ارائه مضامين خويش بهره برد. شباهت مباني زنديقي با اسماعيليه، زمينه ساز اين فرض مي گردد كه درون مايه هاي تفكر زندقه به واسطه جريان ادبي شعوبيه به شيعيان اسماعيلي انتقال يافته است.