هم بودي موسيقي و فضاي شهري ؛ با تاكيد بر عزاداري در شهر تهران (دوره قاجار تا پهلوي اول)

به نظر مي رسد موجوديت و بقاي موسيقي در شهر به مثابه مصداقي از هنر شهري در گروي تعامل توامان سه مولفه هنرمند، فضاي عمومي و شهروندان به عنوان مخاطبان هدف است. به اين معنا كه بي توجهي و حذف يكي منجر به تغيير ماهيت كل خواهد شد و نه تنها تاثيرگذاري و كيفيت بخشي هايي همچون افزايش حس هويت و تعلق به شهر را كه از حضور هنر در فضاي شهري انتظار مي رود محقق نخواهد كرد كه گاه حتي به اغتشاشاتي نيز منجر مي شود. با طرح اين مسئله، هدف اصلي پژوهش حاضر پاسخگويي به پرسش هاي زير درخصوص موسيقي عزاداري در فضاي شهري تهران در دوره قاجار و پهلوي اول بوده است : بقاي حيات عزاداري موسيقايي از چه نسبتي با ساختار فضاي شهري برخوردار بوده است؟ موسيقي عزاداري در فضاي شهري داراي چه كيفياتي بوده است؟ تحولات فرهنگي ـ اجتماعي ناشي از ورود مدرنيته چه تاثيراتي بر حيات شهري موسيقي عزاداري داشته است؟ اين پژوهش براساس مستندات نوشتاري و تصويري، موسيقي عزاداري در فضاي شهري تهران در دوره هاي مذكور را در دو گروه عزاداري هاي مذهبي و غيرمذهبي شامل «تعزيه»، «نوحه خواني، دسته گرداني و سينه زني» و «تشييع جنازه صاحب منصبان دولت و درباريان» به مثابه هنر شهري مورد سنجش قرار مي دهد و چنين نتيجه مي گيرد كه در دوران قاجار ارتباط دوسويه اي ميان فضاي عمومي از قبيل ميادين، جلوخان ابنيه عمومي، تكايا و خيابان ها به عنوان بستر شكل گيري تعاملات شهروندان و اجراكنندگان عزاداري ها با شكل اجراي موسيقي عزاداري برقرار بوده است. بنابراين ضمن برخورداري از همراهي توامان سه مولفه نامبرده، موسيقي عزاداري در شهر به مثابه هنر شهري تلقي مي شود و به خوبي نقش خود را در ايجاد فضاي جمعي، خلق هويت شنيداري و كيفيت بخشي به فضاهاي عمومي ايفا مي كند، درحالي كه پس از مشروطه با ورود فرنگي مآبي به ويژه تحت تاثير سياست هاي فرهنگي پهلوي اول و بروز پيامدهايي چون تخصيص فضاهايي غيرعمومي به اجراي انواع موسيقي، عدم حضور هنرمندان آگاه و مشاركت شهروندان فعال به تدريج اين هنر از ماهيت يك هنر شهري فاصله مي گيرد و ضمن از دست دادن كاركرد خود دچار عارضه بي هويتي نيز مي شود.