يك حكايت و هشت روايت از توبة ابراهيم ادهم

Ibrahim Adham Repentance: One Anecdote and Eight Narrations

به‏كار گرفتن قصّه و حكایت برای بیان آموزه‌های معنوی و تشریح مفاهیم بلند عرفانی از دیرباز، مورد توجه شاعران و نویسندگان فارسی‏زبان بوده است. در ‌این میان، گاه با حكایت‌هایی روبه‌رو هستیم كه به‌دلیل ظرفیت بالای ساختاری و مفهومی، روایت‌هایی مشابه و گاه گوناگون از آن‌ها ارائه شده است. حكایتتوبة ابراهیم ادهم ازجملۀ‌ این حكایت‌ها است. چگونگی توبۀ ابراهیم ادهم در اغلب منابع عرفانی ذكر شده است؛ مستملی بخاری، ابوالقاسم قشیری، هجویری، خواجه‏عبدالله انصاری، عطار نیشابوری، مولوی، و كمال‌الدّین حسین گازرگاهی در آثار خویشآن را روایت كرده‏اند. در ‌این مقاله،این روایت‌ها با روش توصیفی ـ تحلیلی مقایسه شده‏اند و از میان آن‏ها ساختار رواییهشت روایت و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‏هابه‏لحاظ میزان توجّه به عناصر داستانی بررسی شده است. نتایج حاصل از ‌این مقایسهمُبیّنِ این نكته است كه كنش‌های داستانی در روایت عطار نیشابوری بیش از سایر روایت‌ها است، صحنه‌پردازی تنها در روایتعطار دیده می‌شود، وشخصیت‏پردازی درتذكرة‌الاولیاء برجسته‌تر از هفت روایت دیگر است؛ افزون بر این موارد،عطار و قشیری با استفاده از گفت‌وگو‌های متناسب و سازگار با موقعیت و منش شخصیّت‌ها، بر نمایشی كردن روایت خود تأكیدی ویژهداشته‌اند.

Employing stories and anecdotes to express spiritual teachings and illustrating deep mystical concepts have long been practiced by the Persian-speaking poets and writers. In the meantime, sometimes we encounter stories that due to their structural and conceptual capacities, different narrations are presented about them. The story of Ibrahim Adham Repentance is one of them. Most of the mystical sources have pointed to his repentance. Mostamli Bokhari, Abul-Ghāsem Ghushairi, Hujwiri, Khwaja Abdullah Ansari, Attār of Nishapur, Jalāl ad-Dīn Rūmī and Kamal al-Din Hosein Ghazorghahi are the famous writers who have discussed the story. In the present article, the attempt is made to compare these narrations by using descriptive and analytic method. Based on fictional elements, the differences and similarities of eight narrations have been considered. The results show that in the narration of Attār of Nishapur actions are more than others; scenery is only seen in Attārʹs version, and in Tazkirat-al-Auliyā characterization is more prominent than otherseven narrations. Furthermore, Attār and Ghushairi emphasize dramatization of their own narrations while using proper dialogues and appropriate characters and situations.