زمين شناسي، دگرساني، كانه زايي و مطالعات ژيوشيميايي در معدن مس، منطقه گل چشمه، جنوب نيشابور

Geology, Altration, Mineralization and Geochemical Study in Copper Mine, Gholcheshmeh Area, South of Neyshabor

معدن مس گل چشمه در شمال شرق ايران (جنوب شهر نيشابور) در حاشيه زون ساختاري سبزوار واقع گرديده است. براساس مطالعات صحرايي و آزمايشگاهي، رخنمون هاي سنگي اين منطقه شامل سنگ هاي آتشفشاني منسوب به ايوسن و يا جوان‌تر با تركيب آندزيت تا بازالت به همراه واحدهاي رسوبي، سنگ آهك و ميان لايه هايي از توف و برش مي باشد. زون هاي دگرساني مرتبط با لايه هاي آندزيتي - بازالتي شامل كربناتي شدن، پروپليتيكي، اندكي سيليسي، آرژيليكي و سرسيتي مي باشد و كربناتي شدن مهم‌ترين دگرساني منطقه مي باشد. كانه زايي به‌طور گسترده در ميان واحدهاي آتشفشاني منسوب به ايوسن و يا جوان‌تر رخ داده و از نظر بافتي به‌صورت رگه ـ رگچه، پركننده حفرات و فضاهاي خالي (آميگدالوييد)، دانه پراكنده، آغشتگي در پلاژيوكلازها و جانشيني صورت گرفته است. برپايه مطالعات كانه نگاري صورت گرفته، كانه هاي اصلي حاوي مس به دو فاز اكسيدي و سولفيدي قابل تفكيك هستند كه كانه زايي به‌طور عمده شامل فاز اكسيدي است و به‌صورت آغشتگي در سطوح شكستگي ها و خلل و فرج و يا پركننده فضاهاي خالي در سنگ ميزبان مشاهده مي شود. كانه هاي اكسيدي به‌صورت كانه هاي كربناتي و سيليكاتي مس شامل مالاكيت، آزوريت و كريزوكلا بوده و كانه‌هاي سولفيدي مس شامل كالكوسيت، كووليت، به مقدار جزيي كالكوپيريت، بورنيت، ديژنيت، تتراهدريت و همچنين مس خالص بوده كه در اين بين، كالكوسيت ها بيشترين فراواني كانه هاي سولفيدي را دارا مي باشند. كانه اصلي سولفيدي مس در اين محدوده كالكوسيت مي باشد كه احتمالاً شاهد دو نسل از آن هستيم. نسل اول كه به‌صورت اوليه و پراكنده در اكثر نقاط تشكيل شده است و نسل دوم كالكوسيت كه از تبديل بورنيت و كالكوپيريت به‌صورت جانشيني و در شرايط سوپرژن ايجاد شده است. مطالعات ژيوشيميايي حاصل از اين پژوهش نشان‌دهنده اين است كه سنگ هاي آتشفشاني موجود در منطقه ماهيت بازالت هاي كالك آلكالن با گرايش شوشونيتي را داشته و از نظر جايگاه زمين ساختي احتمالاً شاخص ماگماتيسم كمان قاره اي مرتبط با زون فرورانش مي باشد. علاوه بر اين، برپايه نتايج حاصل از آناليز عناصر كمياب و نادر خاكي مقدار بالاي Nb (بيش از 16 گرم در تن)، غني شدگي Rb و نسبت (Zr/Nb)N ( كمتر از 2 و بين 7/0 تا 46/0) مي تواند نشان دهنده ي آغشتگي ماگما با پوسته قاره اي ‌باشد. عدم وجود آنومالي مشخص از عنصر Eu نشان‌دهنده شرايط ذوب در حالت اكسيدان مي باشد. با توجه به مطالعات صورت گرفته و با تاكيد بر شواهد مختلف از قبيل محيط زمين ساختي، كاني شناسي و نوع سنگ دربرگيرنده، ساخت و بافت ماده معدني، پاراژنز كانه‌نگاري، شكل ماده معدني و عناصر همراه، اين منطقه معدني با ذخاير مس نوع مانتو واقع در شيلي مقايسه گرديده است و عليرغم پاره اي از تفاوت ها، مي توان منطقه گل‌چشمه را در رده كانسارهاي تيپ مس نوع مانتو طبقه‌بندي كرد.

The Golcheshmeh copper deposit is located in the north-easth of Iran (south of Neyshabour) at the margin of Sabzevar Structural Zone. Based on geological and labratory studies, the outcroped rocks consist of Eocene volcanic rocks such as andesite, basaltic- andesite and basalt, that associated with the sedimentary and volcanosedimentry rocks including limestone, tuff and breccia. The alteration is hosted andesitic layers that includes carbonatization, propylitic and less argilic and sericitic. The carbonatization zone is the most important alteration zone in this area. Mineralization mainly occurs in Eocene or younger volcanic rocks as vein- veinlets, amygdaloidal fillings and some replacement and disseminated styles. According to the minerallographic studies, the main ores containing copper are divided into oxide and sulfide types. Mineralization mainly consists of oxide phases and can be seen as contamination of surface fractures and pores or voids filling in host rocks. The main oxide minerals are malachite, azurite and chrysocolla and sulfide minerals are chalcocite, covellite, with minor chalcopyrite, bornite, digenit and also native copper. Chalcocite is the most abundant sulfide ore in this area. There are probably two generations: The first generation is a primary ore that was formed directly in joints, cracks, and fractures from the ore-containing solution and currently is replaced covellites, and the second generation is chalcocite that was probably formed from the conversion of bornite and chalcopyrite through substitution and under supergene conditions. In most cases, the observed intergrowth between copper ores suggests the multi-stage mineralization in this region. Geochemical studies based on minor and trace elements obtained from this research indicate that the igneous rocks in this region were characterized by the calc-alkaline basalt characteristics and in terms of tectonic setting, could be attributed to subduction zone-related continental arc magmatism. In addition, based on the results of the analyses of trace and rare earth elements, the high amount of Nb (more than 16 ppm), Rb-rich, (Zr / Nb)N (less than 2 and between 0.7 to 0.46), could be an indication of contamination of magma with continental crust. The absence of Eu anomaly suggests a broadly defined melting conditions at oxidation state. On the basis of this study and with respect to some evidences such as tectonic setting, host rock types, structure and texture of ore body, mineral paragenesis, shape of the ore body and associated elements, this area is comparabale to a Manto type deposit located in Chile regardless of some differences. Thus, it is suggested that the Golcheshmeh copper mine classified a Cu- Manto type deposit.