وظايف و حقوق متقابل مالك و ضامن پس از پرداخت بدل حيلوله

Reciprocal duties and rights of owner and usurper after delivering the alternate of usurped property

بدل حیلوله، غرامتی است كه پس از متعذّر شدن عین مضمونه به مالك آن پرداخت می‌شود. قانون مدنی ایران، به پیروی از رأی مشهور فقیهان، اصل پرداخت این غرامت را پذیرفته اما در خصوص حقوق و تكالیف مالك و ضامن پس از پرداخت بدل ساكت است؛ لذا وظیفه‌ دادرس درباره این احكام، رجوع به فتاوی معتبر خواهد بود. در نوشتار حاضر تلاش شده است كه حقوق و تكالیف ضامن و مالك، از دیدگاه فقهی- حقوقی مورد ارزیابی قرار گیرند. از بررسی احكام بدل حیلوله به دست می‌آید كه پرداخت بدل موجب ازاله حق مالك در مطالبه عین مضمونه نخواهد بود و با بر طرف شدن تعذّر، وی حق الزام ضامن به اعاده مبدَّل را خواهد داشت؛ از سوی دیگر، پس از دریافت بدل، مالك عین متعذّر، می‌تواند هر گونه تصرفی را در آن انجام دهد و در مقابل، حق درخواست جبران منافع مال متعذّر را ندارد. در صورتی كه بدل حیلوله، توسط دریافت كننده آن به دیگری منتقل شود، پس از اعاده عین اصلی، پرداخت كننده بدل، مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود و در معاوضه بدل و مبدَّل- بر خلاف نظر مشهور- حق حبس متعلق به ضامن است.

Alternate of the usurped property is a compensation paid to the owner after unavailability of usurped property. The Iranian Civil Code, following the Islamic scholars ' famous view, has principally accepted the payment of this compensation but is silent as far as duties and rights of owner and usurper are concerned; hence the judge 's obligation to refer to valid verdicts (fatawa) in this regard. In this article, the authors have attempted to analyze the duties and rights of usurper and owner from the perspective of law and Islamic jurisprudence. A review of the rules on the alternate of usurped property indicates that delivering the said alternate does not extinguish the owner’s right to demand the usurped property and after the removal of unavailability, he is entitled to demand the usurper to return the usurped property. On the other hand, after receiving the alternate, the owner of usurped property may exploit it in any way and, in return, is may not demand compensation for usurped property benefits. In case the alternate is transferred by owner to a third party, the usurper is, after restituting the usurped property, entitled to receive its just mean or price and in the exchange of the usurped property and its alternate, despite the famous view, the right of lien belongs to the usurper.