كاركرد قرائت عبدالله ابن مسعود در تبيين آيات الاحكام

The Function of Abdullāh ibn Mas’ūd’s Reading of the Qur’an in the Clarification of Āyāt al-Ahkām

مقاله حاضر به بررسی نحوه تعامل اهل تفسیر با هفت نمونه از وجوه قرائت عبدالله ابن مسعود در ذیل آیات الاحكام می‌پردازد و نشان می‌دهد كه اهل تفسیر درباره روایی یا ناروایی احتجاج بدان وجوه مخالف رسم الخطّ مصحف عثمانی، دیدگاهی مشابه و یكسان نداشته‌اند. در این میان، اتّخاذ موضعی عالمانه و روشمند در گرو آن است كه پیش‌فرض‌ها و مقدّمات بحث، مشخّص و متمایز از یكدیگر گردند. مقدّماتی نظیر اینكه آیا قرآن به وجوه متعدّد یا به وجه واحد نازل شده است؟ آیا وجوه متعدّد قرائت قرآن، درصدد بیان مطلبی واحد یا درصدد بیان مطالبی متفاوت هستند؟ آیا می‌توان قرائت عبدالله بن مسعود را تفسیر او از قرآن تلقّی كرد؟ در این فرض، تفسیر عبدالله مسموع از رسول اكرم است یا حاصل اجتهاد خود او؟ و... مقاله حاضر با تركیب كردن مقدّماتی از این سنخ، به فروضی شش‌گانه منتهی گشته است. فروضی كه بر مبنای هر یك از آن‌ها، حكم جواز یا عدم جواز احتجاج به قرائت عبدالله، متفاوت از دیگری جلوه كرده است.

The present article investigates, with regard to ’Āyāt al-Ahkām, the Qur’anic exegetes’ attitudes toward seven typical sides of Abdullah ibn Mas‘ūd’s reading of the Qur’an. It shows that the Qur’anic exegetes do not share the same view on the permissibility of favoring those sides which contradict the ‘Uthmani orthography’. To adopt a scholarly and methodical position toward this issue, one needs to determine and distinguish the basic preliminaries of it; preliminaries regarding the questions such as whether the Qur’an is revealed with multiple sides, or is it one-sided? Do multiple sides of the readings of the Qur’an intend to convey the same message or not? Could Abdullāh ibn Mas‘ūd’s reading of the Qur’an be considered as an exegesis? If so, is his exegesis based on what he has heard from the Prophet? Or is it the result of his independent reasoning (ijtihād)? Through the combination of such preliminaries, the present article ends up with the introduction of six assumptions each of which result in a different verdict on the permissibility of favoring Abdullah’s reading.