اسناد و دفترهاي مالياتي در ايران در قرون ميانه

ماليات‌ها و ساختار اجرايي مرتبط با آنها و از آن ميان ثبت و نگاهداري اطلاعات مربوط به رويدادهاي مالي و مالياتي، از موضوعات مهم در بررسي تاريخ اقتصادي ايران در قرون ميانه است. اطلاعات مالي در اسناد ويژه‌اي ثبت مي‌شد و بررسي و دسته‌بندي اين اسناد گام نخست در شناسايي روندهاي اجرايي ساختار مالياتي و امور حسابداري آن است. همچنين اصطلاحات و اسناد مالياتي در شمار معدودي از متن‌هاي تاريخي و ديواني تا پيش از قرن دهم قمري (پانزدهم ميلادي) توصيف شده است. با آنكه دربارۀ ماليات‌ها پژوهش‌هاي چندي انجام شده است، اما دربارۀ اسناد و مدارك مالياتي پژوهش مستقلي در دست نيست. اين پژوهش با استفاده از روش تبيين در تحقيق تاريخي، كوشيده است به اين پرسش پاسخ دهد كه اسناد و دفترهاي مالياتي در دستگاه ديوانسالاري ايران در قرون ميانه از چه ساختاري برخوردار بوده‌اند؟ دستاورد تحقيق، نشان مي‌دهد كه اسناد بر مبناي ارتباط پيشيني و پسيني با رويدادهاي مالياتي بر دو دستۀ كلي سندهاي مرجع و سندهاي جاري قابل تقسيم هستند؛ سندهاي مرجع، شامل اسناد بودجه و دفاتر آماري است كه به عنوان مرجعي براي انجام فعاليت‌هاي مالياتي استفاده مي‌شدند. سندهاي جاري دفترها و گزارش‌هاي متعددي را دربرمي‌گرفتند كه به ثبت و طبقه‌بندي و تلخيص رويدادهاي مالي و نتايج حاصل از آنها اختصاص داشتند.

Taxes and the related administrative structure are among important issues in the study of economic history of medieval Iran. Fiscal and tax events were recorded in special documents; therefore, studying and classifying them is the first step in clarifying the administrative processes of taxation and its accountings. Taxation expressions and documents are described in a number of texts before 10th century A. H (15th century A. D). Even though there are a few studies on taxes, there is no independent study on tax documents. This paper, with the use of explanatory method in historical research, has tried to answer this question: What was the structure of tax documents and books in administration system of medieval Iran? Findings show that documents, based on priori and posteriori relation with taxation events, can be divided into two main groups of reference documents and current documents. Reference documents, containing budget documents and statistical and cadastral books, were used as a source for taxation activities. Current documents were various books and reports assigned to recording, classifying, and summarizing fiscal events and their results