كتابچۀ امتياز فوايد عامه و جايگاه آن در تاريخ اقتصادي ايران عصر ناصري

كتابچۀ امتياز فوايد عامه اثري از ميرزا ملكم­ خان ناظم­الدوله در عرصۀ اقتصادي و مربوط به ايران عصر ناصرالدين شاه است. ملكم در اين كتابچه، از امتيازات اعطا شدۀ دولت به تجار تبريز و ضرورت تأسيس كمپاني صحبت مي­كند و نحوۀ تأسيس كمپاني را تعليم مي­دهد. كتابچه تاريخ تأليف مشخصي ندارد و ارتباط مباحث آن با وقايع تاريخي چندان روشن نيست. بنابراين، پيوند ميان محتواي كتابچه با وقايع تاريخ اقتصادي و نيز زمان نگارش آن به عنوان يك مسأله در مقالۀ حاضر با روش تحقيق تاريخي و با استفاده از اسناد و متون تاريخي مورد بررسي قرار مي­گيرد و به اين سوأل پاسخ داده مي­شود كه ملكم كتابچۀ فوايد عامه را در چه زماني و در ارتباط با كدام وقايع تاريخ اقتصادي عصر ناصري تأليف كرده است. يافتۀ اساسي تحقيق حاكي از آن است كه كتابچه در سال 1306ق براي راهنمايي كساني تاليف شده است كه قصد داشتند امكان سرمايه گذاري در صنايع مختلف از جمله راهسازي در آذربايجان آن زمان را با فروش سهام و ايجاد شركت­هاي سهامي فراهم آورند.

The booklet Emtiyaz-e Favayed-e Ammeh, written by Mirza Malkam Khan Nazem od- Dowleh, is about economics and dates back to the Nasser ed-Din Shah period. In the booklet, Malkam discusses the privileges granted to the merchants of Tabriz. He also explains the necessity of establishing companies and offers instructions on how to establish a company. The booklet does not have a specific publication date, and the relationship between its topics and the events of economic history is not very clear. Therefore, through the historical method and the use of historical documents and texts, the present article will attempt to establish the publication date of the booklet as well as the relationship between the content of the booklet and the events of economic history. The main question is: when and with reference to what economic events of the Nasseri era did Malkam write the booklet? The essential finding of the present work indicates that the booklet was written in the year 1306 of the Hijri Calendar for people who wanted to prepare the ground for investment in different industries, including road construction in the Azerbaijan region of the time, by selling stocks and founding stock companies.