واقع گرايي معرفت شناختي غير مستقيم از ديدگاه ملاصدرا

Mulla Sadra on the Indirect Epistemological Realism

در معرفت شناسي معاصر، در باب ماهيت ادراك حسي و واقع نمايي آن، نظريات متعددي مطرح شده كه از آن ميان «واقع گرايي معرفت شناختي» بر اين عقيده است كه معرفت نسبت به جهان خارج ممكن بوده، عالم خارج مستقل از معرفت بشري وجود دارد و معرفت ما توصيفي از آن مي باشد. واقع گرايي معرفت شناختي به دو قسم «مستقيم» و «غيرمستقيم» تقسيم مي شود. در بدو امر چنين به نظر مي رسد كه نظريه ملاصدرا در باب ادراك حسي، با هر يك از واقع گرايي مستقيم و واقع گرايي غيرمستقيم وجوه مشتركي دارد. اما با اندكي تامل تفاوتهاي نظر ملاصدرا با هريك، به لحاظ ديدگاه خاص وي در باب هستي شناسي آشكار و پيدايش نوعي «واقع گرايي غيرمستقيم صدرايي» ناگزير خواهد شد كه در اين مقاله به بيان آن پرداخته ايم. آموزه «اتحاد عالم و معلوم»، واقعيت مجرد و مثالي علم را به مثابه واسطه ميان عالم و معلوم خارجي معرفي كرده و «تطابق وجودات طولي ماهيت» واقع نمايي ادراك حسي را تبيين مي كند. اما به نظر مي آيد كه ادراك يك شيء مادي كه به واسطه و در پرتو ادراك يك وجود مجرد مثالي در عالمي غير از عالم طبيعت به وقوع پيوسته، عليرغم سازگاري دروني كه با ديگر آموزه هاي صدرايي دارد، از فهم متعارف از ادراك حسي به دور بوده و خود محل بحث است.

In the contemporary epistemology, many theories have been advanced about the nature of perception and the way it represents the external world. As one of such theories, “epistemological realism” argues that knowledge of the external world is possible and this world exists independent from man’s knowledge; and, our knowledge is a description of this world. Epistemological realism may be classified under two groups: “direct” and “indirect”. At the first look, it seems that there are some common points between Mulla Sadra’s theory of perception on the one hand and each of direct and indirect realism on the other. When one reflects upon the case, however, he will find that there are some differences between them and because of Mulla Sadra’s special theory concerning ontology inevitably some sort of “indirect Sadrean realism” will emerge which will be explained in this paper. In the doctrine of “unity of the knower and the known object”, immaterial reality of knowledge has been introduced as an intermediate between the knower and the external known object; and, “the correspondence between the linear beings of essence” explains how the perception represents the external world. It will be argued in this paper that perceiving a material object in the light of perceiving an immaterial and Ideal being in a world other than the world of nature, even though it is internally consistent with other Sadraean doctrines, is somehow far from ordinary understanding of sense perception.