بررسي تأثير نظام‌هاي خاك‌ورزي و پرايمينگ بر سهم ساقه اصلي و فرعي در عملكرد سويا

سابقه و هدف: خاك‌ورزي مرسوم خاك مانند گاوآهن برگردان‌دار و دوار در هرسال به شدت باعث اختلال در لايه سطحي خاك مي‌شوند. در كوتاه مدت اين نظام يك محيط فيزيكي خوب براي سبز شدن گياه زراعي، رشد سريع اوليه آن، جذب مواد مغذي و عملكرد بالاي محصول را فراهم مي‌كند با اين حال، در دراز مدت سبب تخريب ساختار خاك و افزايش معدني شدن ماده آلي خاك كه باعث كاهش ماده آلي خاك، كاهش مواد مغذي، فشردگي خاك و فرسايش خاك مي‌شود. همه­ ي اين فرآيندها ساختار خوب خاك را كاهش و بازدارنده پايداري زمين هاي كشاورزي مي‌شود از اين رو، اتخاذ شيوه‌هاي خاك‌ورزي حفاظتي، براي مثال بدون شخم (No-Tillage) و شخم كاهشي، در دو دهه گذشته به طور گسترده در مناطق متخب پذيرفته شده است. خاك‌ورزي حفاظتي باعث بهبود عملكرد اقتصادي و بهره وري مصرف انرژي، كاهش خطرپذيري (ريسك) توليد و اختلال خاك، بهبود حفظ كيفيت ماده آلي خاك و سودمندي­هاي خاك مي‌شود، گزارش شده كه خاك‌ورزي حفاظتي سبب افزايش عملكرد دانه نخود، كتان و گندم بهاره مي‌شود.مواد و روش‎ها: با توجه به اينكه اطلاعات كمي در مورد تفاوت رقم­ هاي در توانايي براي تخصيص عملكرد دانه بين ساقه اصلي و ساقه فرعي در واكنش به نظام‌هاي خاك‌ورزي وجود دارد، بنابراين، آزمايشي در سال زراعي 1393 به صورت كرت­ هاي خردشده (اسپليت) فاكتوريل و در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي در سه تكرار در مزرعه تحقيقاتي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه تهران واقع در كرج اجرا شد. عامل اصلي شامل دو نوع نظام خاك‌ورزي (شخم متداول و بدون خاك‌ورزي) و عامل فرعي شامل سه رقم (L17، ويليامز، نكادر(032) كه با عامل سوم پيش­تيمار بذر (پرايمينگ) با نيترات پتاسيم 4/0 درصد و بدون پيش ­تيمار بذر (شاهد) به صورت فاكتوريل در كرت‌هاي اصلي شكسته شدند. در اين آزمايش صفاتي همچون شمار ساقه در بوته، عملكرد و اجزاي عملكرد در ساقه اصلي و ساقه فرعي اندازه‌ گيري شدند.نتايج و بحث: تراكم بوته در واحد سطح تحت تاثير اثر متقابل پيش­تيمار بذر در خاك‌ورزي و اثر ساده رقم معني‌دار شد. شمار دانه در غلاف و عملكرد در هكتار ساقه اصلي و همچنين شمار دانه غلاف در بوته و وزن هزار دانه در ساقه فرعي سويا تحت تاثير اثر متقابل سه گانه خاك‌ورزي، رقم و پيش­ تيمار بذر قرار گرفتند. اثر متقابل پيش­تيمار بذر در خاك‌ورزي روي وزن هزار دانه ساقه اصلي و عملكرد دانه در واحد سطح ساقه فرعي تاثير معني‌داري داشت. تاثير پذيري شمار غلاف در بوته، شمار دانه در بوته و عملكرد دانه در بوته ساقه‌هاي فرعي سويا از اثرمتقابل رقم در خاك‌ورزي معني‌دار بود. همچنين شمار دانه در بوته و عملكرد دانه در بوته ساقه‌هاي فرعي سويا تحت تاثير اثر متقابل رقم در پيش­تيمار بذر قرار گرقتند. اثرگذاري ساده رقم و خاك‌ورزي روي شمار ساقه فرعي در بوته معني‌دار بود و عملكرد دانه در بوته ساقه اصلي نيز معني‌دار بود. سهم در عملكرد نهايي در ساقه‌هاي اصلي و فرعي سويا تحت تاثير اثرگذاري ساده خاك‌ورزي، رقم و پيش ­تيمار بذر معني‌دار شد.نتيجه­ گيري: در نظام خاك‌ورزي حفاظتي و بذرهاي شاهد بيشترين شمار بوته در واحد سطح (25 عدد) به دست آمد و در شرايط پيش‌تيمار بذر و خاك‌ورزي معمول استقرار گياهچه با مشكل جدي روبه رو شد. رقم L17 در نظام خاك‌ورزي حفاظتي و شرايط بدون پيش‌تيمار بيشترين و بذرهاي پيش ­تيمار شده رقم نكادر كمترين ميزان عملكرد دانه در ساقه‌ اصلي را داشتند. بذرهاي شاهد در نظام خاك‌ورزي معمول عملكرد بيشتري در ساقه‌هاي فرعي توليد كرده‌اند و هنگامي كه بذرهاي پيش ­تيمار شده سويا در نظام خاك‌ورزي حفاظتي كشت شدند ميزان عملكرد به پايين‌ترين ميزان رسيد. عملكرد ساقه‌هاي فرعي در رقم ويليامز در نظام خاك‌ورزي معمول بيشترين ميزان و رقم ويليامز در نظام خاك‌ورزي حفاظتي كمترين ميزان بود. در نظام خاك‌ورزي حفاظتي ساقه اصلي و در خاك‌ورزي معمول ساقه‌هاي فرعي بيشترين سهم را در عملكرد داشتند.