آشكارسازي تغييرات بستر رودخانه و بررسي مورفولوژي رودخانه‌اي با توجه به تأثير ساختارهاي زمين‌شناسي (مطالعه موردي: زرينه‌رود)

(Detecting the Changes in the River Bed and the River Morphology Based on Geological Structures (Case Study: Zarrineh River

محيط­ هاي رودخانه ­اي به ­دليل وجود شرايط مناسب زيستي مانند وجود خاك حاصل­ خيز و آب در دسترس، همواره مورد توجه انسان­ ها بوده است. اين محيط­ ها از نظر فعاليت­ هاي فرسايشي از مناطق پويا و فعال هستند. شناخت شرايط فرسايش كناري، ترك بستر، تغييرات رخ داده در بستر جريان، الگوي رودخانه و مواردي از اين قبيل مي­توانند كمك مهمي در مديريت اين عرصه از طبيعت باشند. در اين پژوهش سعي كرده­ايم كه با استفاده از تصاوير ماهواره­اي (لندست) و داده­هاي توپوگرافيك و زمين­شناسي تغييرات مورفولوژيكي رخ داده در دو بخش مكاني از بستر زرينه­رود (جيغاتو) را بررسي و ارزيابي كنيم. نرم­افزارهاي ArcGISو ENVI از مهم­ترين ابزارهاي مورد استفاده در تحقيق بودند كه جهت آماده­سازي و استخراج داده­ها مورد استفاده قرار گرفتند. طبق نتايج به ­دست آمده از پژوهش قسمت دوم از منطقه مورد مطالعه كه در يك منطقه دشتي واقع شده است، به­شدت تحت تاثير گسل ­ها قرار دارد و روند كلي جريان رودخانه در چندين نقطه به ناچار تغيير مسير داده، از مسير گسل پيروي كرده است. هم­چنين الگوي رودخانه در بخش ­هايي كه تحت تاثير گسل قرار گرفته ­اند، به­صورت مستقيم و در مواردي از نوع سينوسي است. در حالي­كه در ساير بخش ­ها الگوي عمومي رودخانه از نوع پيچان­رودي است. در سه دوره زماني مورد مطالعه در هر دو بخش مكاني 1 و 2 از مساحت بستر رودخانه كاسته شده است. به­ گونه­ اي كه مساحت بستر رودخانه از 5 / 6 كيلومترمربع به 43 / 5 كيلومترمربع در بخش 1 و از 19 / 6 كيلومتر به 87 / 4 كيلومترمربع در بخش 2 كاسته شده است. ميزان فرسايش كناره­اي در بخش 1 بين سال 1975 تا 1989 حدود 4/2 كيلومترمربع و بين سال هاي 1989 تا 2010 حدود 44 / 2 كيلومترمربع است. اين مقدار براي بخش دوم به ­ترتيب 2 و 49/1 كيلومترمربع است. در مقابل اين تخريب بخش­هاي زيادي از رودخانه نيز به­ دليل تغيير مسير و جابه ­جايي بستر خشك شده و يا به­ صورت درياچه ­هاي مئاندري در حواشي رودخانه باقي مانده است كه براي سال­ هاي 1975 تا 1989 و 1989 تا 2010 به­ ترتيب برابر با 44 / 3 و 48 /2 كيلومترمربع در بخش 1 و براي بخش 292 / 3 و 52 / 1 كيلومترمربع است.

Because of providing proper living conditions, high soil fertility and accessibility to water resources fluvial environments have always been considered as desirable areas for human beings. Such areas, especially the stream environments have also been dynamic areas in terms of erosion processes. A study of bank erosions, sedimentation and changes occurring in the current river beds, streams patterns and the like can be an important contribution to the field of nature management. This study has tried to use satellite imagery (Landsat), topographic and geological data, to investigate and assess the morphological changes which have occurred at two parts of the Zarine River (Jigatoo River). ArcGIS and ENVI software were the most important tools which were used to prepare and extract data in this study. According to the results, the second part of the area under study, which is located in a plain area, has been severely affected by the faults, and the direction of the river flow was forced to change path at several points following a fault path. The river pattern at this area is direct and in some cases the sinusoidal in sectors has been affected by the fault, while the general pattern is meander in other parts of the river. In the three time periods considered for the study both intervals number 1 and 2 of the riverbed area show reduction. This is to say that the area of the riverbed has reached 5.6 sq. km to 5.43 sq. km in the part of 1 and 6/19 km to 4.87 in the part 2. The river bank erosion rate between 1975 -1989 and 1989 - 2010 is respectively approximately 4.2 sq. km and 2.44 sq. km in part 1. This value for the second interval is respectively 2 and 1.49 sq. km. As a result of this destruction the large parts of the riverbed has dried due to redirection and relocation or has turned into meander lakes on the margins being respectively 3.44 and 2.48 sq. km in part 1and 3.29 and 1.52 is km in part 2 for the years 1975 to 1989 and 1989 to 2010.