بررسي ژئوشيميايي و پراكنش فلزات سنگين مس، روي، سرب و نيكل در محدوده منطقه آزاد تجاري - صنعتي رودخانه ارس

Assessment of geochemical and distribution of heavy metals Pb, Cu, Zn and Ni in the Aras free trade-industrial zone

رودخانه ارس به دليل قرار گرفتن در مسير فعاليت هاي معدن كاوي و شرايط خاص اكولوژيك، اقتصادي، اجتماعي و تنوع گونه هاي مختلف گياهان و جانوران آبزي از اهميت ويژه اي برخوردار بوده و بررسي كيفيت آن ضروري مي باشد. تحقيق حاضر به منظور بررسي آلودگي فلزات سنگين سرب (Pb)، مس (Cu)، روي (Zn) و نيكل (Ni) در محدوده منطقه آزاد تجاري – صنعتي رودخانه ارس در استان آذربايجان شرقي انجام گرفت. نمونه برداري به صورت فصلي از رسوبات، آب، گياه (لوئي) و ماهي (زرد پر) درقالب 4 ايستگاه در پاييز سال 1393و تابستان سال 1394 در محدوده 150 كيلومتري طول رودخانه ارس صورت گرفت. نتايج نشان دهنده غلظت مجاز همه فلزات در نمونه هاي آب و ماهي و غلظت بيش تر از حد مجاز فلز سنگين مس در نمونه هاي رسوب و گياه بر اساس استانداردهاي جهاني بود. مطابق مقادير شاخص هاي ضريب آلودگي، بار آلودگي و انباشت ژئوشيميايي، همه ايستگاه ها به جز ايستگاه سنت استپانوس به فلز سنگين مس شديداً آلوده بوده كه مي تواند ناشي از فعاليت هاي معدن كاوي مس سونگون در منطقه مورد مطالعه باشد. شدت آلودگي به فلزات سنگين در ايستگاه ها به ترتيب زير حاصل شد: Cu > Zn > Pb = Ni. مقادير كم تر از يك فاكتور تجمع زيستي براي نمونه ماهي زردپر، بيان گر جذب و تجمع فلزات سنگين از طريق جذب سطحي و نه از طريق رژيم غذايي ماهي ها مي باشد. مقادير بالاتر از يك فاكتور تجمع زيستي نمونه هاي گياه لوئي در رابطه با فلزات سنگين سرب و روي در ايستگاه هاي مصب ايلگنه چاي و قولان و ميسن، آن را به عنوان يك گياه ابرجاذب مطرح مي كند. بنابراين مي توان از اين گياه براي اهداف گياه پالايي در منطقه مورد مطالعه استفاده كرد.

Aras river due to located in the path of mining activities and having special ecological, economic, social and a variety of different species of aquatic plants and animals is very important and assessment of its quality is essential. This study was conducted to assess pollution of Pb, Cu, Zn and Ni in the Aras free trade-industrial zone. Samples of sediments, water, plant (Typha australis) and fish (Varicorhinus dapoeta) were collected in four sampling sites of 150 km of Aras river in autumn 2013 and summer 2014. The results indicated that the concentration of all elements in water and fish samples aligned with standards, although Cu value exceeded standard level within sedimentation and plant. According to contaminant criteria (contaminant factor, pollution load index, and geoaccumulation index), Cu concentration was very high in all sampling sites except Sant-Spataneous site. Its reason is likely to overloading Cu from Sungon mine. The magnitude of heavy metal pollutants in all sampling sites was identified as follows: Cu > Zn > Pb = Ni. The bioaccumulation factor of heavy metals in fish samples was found to be lower than 1 indicating they probably were uptaked through fish respiratory and dermal surfaces rather than dietary uptake. The high concentrations of Pb and Zn in Typha australis from Ilganeh river and Gholan and Missen sites exhibited that this species could be utilised to remediate the polluted places to heavy metals.