تحليل انتقادي تعاريف شطح

شطح پديده اي است كه در گذر زمان تعاريف متفاوت و گاه متناقضي يافته است. اين دامنه وسيع تعاريف مي تواند افزون بر تفاوت نگاه و رويكرد معرفان، ناشي از سير تحول شطحيات عرفا نيز باشد. اما با وجود اقبال بسياري از صاحب نظران متقدم و نيز متاخر به تعريف شطح، اغلب تعاريف صورت گرفته جامع مصاديق شطح نيست و در بسياري از موارد تنها به رد يا قبول و توجيه شطح نظر دارد نه تعريف ماهوي آن. از اين رو در پژوهش حاضر ضمن نقد تعريف سنتي، رويكردهاي جديد نسبت به تعريف را مطرح نموديم. سپس با مروري بر تعاريف ارائه شده از شطح، به بررسي انواع تعاريف مذكور و بسامد مولفه هاي مطرح شده در اين تعاريف و نقد اهميت و لزوم هر يك از آنها در تعريف شطح پرداختيم. بررسي تعريف هاي شطح نشان داد كه مهم ترين موارد مطرح در تعريف شطح، غلبه سكر و وجد، ظاهر غريب و مخالف شرع، ادعا و رعونت شطاح و نيز سرريز شطح بر زبان عارف است كه نقدهاي بسياري بر هريك وارد است و تعاريف صورت گرفته بر اين اساس نمي تواند جامع مصاديق شطح باشد. بنا بر اين بهتر است شطح را چنين تعريف كنيم: «شطح ابراز و اظهار اسراري است كه ظرف محدود الفاظ و افعال انساني گنجايش آن را ندارد و از اين رو در بيان و فعل، ماهيتي متناقض و متشابه مي يابد.»