معناداري صفات ذاتي خداوند از منظر ابن سينا و شيخ احسائي

شادترين نظريه در باب صفات ذاتي واجب تعالي، ايده «اتحاد مفهومي و مصداقي صفات با ذات» است كه در آثار گوناگون ابن سينا و شيخ احسائي، بدان تصريح شده است. اينان بر پايه برخي مبادي نظري خاص، از جمله «اعم بودن مفهوم صفت از عرض» و «امتناع انتزاع مفاهيم متفاوت از بسيط حقيقي»، چنين ديدگاهي را اتخاذ كرده اند. اما از آن رو كه هر ايده مستقل در باب اوصاف الهي، متضمن گونه اي خاص از معناداري است و نظريه «ترادف مفهومي صفات» نيز، بيش تر از حيث كاركرد معنايي، دچار چالش است؛ پژوهش پيش رو در پي تبيين و تحليل وجه معناشناختي صفات ذاتي در پرتو ترادف مفهومي آن ها مي كوشد، چه هر دو قائلِ نظريه مزبور، به كاركرد مفهومي صفات ذاتيِ مترادف در گزاره هاي الهياتي توجه داشته اند. ابن سينا پس از پذيرش «وجود» به عنوان نخستين صفت واجب تعالي، فهم دقيق تر هر يك از صفات ذاتي را، منوط به لحاظ وجود خداوند با يك مفهوم «سلبي»، «اضافي» يا مركب از آن دو دانسته است؛ اما احسائي به نحو ديگري، ثمرات معنايي صفات ذاتي را حول يك امر ايجابي و دو وجه سلبي بيان مي دارد: نفي خلو ذات از كمالات، تنزيه ذات اقدس از مقابلات صفات و نفي تشبيه صفات الهي با صفات مخلوقات. البته او براي هر يك از كمالات ذاتي خداوند، صفات فعليِ متناظر با آن قائل است و حقيقت محمديه را حامل و جامع آن صفات فعلي مي داند.