بررسي ظرفيت روشنفكري ديني متاخر ايران در تحقق تربيت شهروندي مدرن

Understanding of the Recent Religious Intellectual Capacity in Iran for Realization of the Modern Citizenship Fostering

روشنفكري ديني به عنوان محصول رويارويي دين با مدرنيته، يكي از رويكردهاي مناقشه انگيز و پرنفوذ چند قرن اخير دنياي اسلام است. اين رويكرد در ايران نيز به يكي از مباحث مهم و جنجال برانگيز ميان انديشمندان تبديل شده و جهت گيري هاي بعضاً متفاوتي را تجربه كرده است. اين جهت گيري ها سبب شده است تا روشنفكري ديني ايران در قالب موج هاي متفاوتي نام گذاري گردند. ”احياگري اسلامي“، ”اسلامي سازي دانش“ و ”جريان متاخر“ آن با جهت گيري معرفت شناسانه و فلسفي از جمله اين موج هاست. جريان متاخر روشنفكري ديني ايران بر اين ادعاست كه مي تواند دين را با مدرنيته و عناصر آن ازجمله شهروندي، سازگار كند. نوشتار حاضر باهدف بررسي امكان سازگاري دين و شهروندي مدرن از چشم انداز جريان متاخر روشنفكري ديني، مي كوشد تا به اين پرسش پاسخ دهد كه امكان و ظرفيت اين جريان را در سازگاري با شهروندي مدرن چيست و سپس تربيت شهروندي متناسب با مفروضات اين جريان را ترسيم كند. پژوهش حاضر در زمره پژوهش هاي كيفي قرار مي گيرد و براي رسيدن به هدف خود از روش توصيفي-تفسيري، سود مي جويد. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه اين جريان فكري با پيش فرض ها و اصولي كه دارد و نيز با طرح اولويت معرفت شناسي بر هستي شناسي در بسياري از موارد توانسته است با مفروضات مدرنيته و شهروندي مدرن خود را سازگار كند و تحقق تربيت شهروندي مدرن را ممكن سازد، اما در پاره اي از مسائل به توافق دست نيافته است.

The religious intellectualism, resulting from the religious confrontation with modernity, has become one of the most contentious, though influential, approaches in the contemporary Islamic world. This phenomenon has also given rise to many controversial debates among the scholars subscribing to different theoretical and ideological orientations. These orientations have provided grounds for the religious intellectualism in Iran to be labeled as different intellectual waves such as Islamic revival, Islamization of knowledge with its very recent trend recognized as an epistemological and philosophical orientation. The recent religious intellectualism in Iran claims to possess the ability to adapt religion to modernity and its components such as citizenship. The main purpose of this study, first, was to verify the possibilities and capacity of the recent religious intellectualism so that a program for educating appropriate citizens could be drawn up. This research was conducted under a qualitative paradigm using a descriptive-interpretive approach to analyze the data. The results of the study reveal that the current intellectualism in Iran, with all of its pre-suppositions and principles which prioritize epistemology over ontology has been able to adapt itself, in many cases, to the assumptions of modernity and modern citizenship thus making provisions for the realization of the modern citizenship training.