حد بهره برداري مجاز تيپ هاي گياهي در مراتع كوهستاني هندوان آذربايجان غربي

Allowable use of vegetation types in mountain rangelands of Hendovan, West Azerbayjan

تعيين حد بهره برداري مجاز رويشگاه هاي مرتعي يكي از ملزومات اساسي به منظور محاسبه ظرفيت چرا در طرح هاي مرتعداري است. معيارها و شاخص هاي مختلفي به منظور تعيين حد بهره برداري مجاز رويشگاه هاي مرتعي ارائه و بكار گرفته شده است كه سه معيار وضعيت مرتع، گرايش مرتع و حساسيت خاك به فرسايش، كاربرد بيشتري نسبت به ديگر معيارها دارد. بر همين اساس در پژوهش حاضر با مد نظر قرار دادن معيارهاي ذكر شده، حد بهره برداري مجاز تيپ هاي گياهي در مراتع كوهستاني هندوان خوي تعيين گرديد. براي اين منظور ابتدا نقشه تيپ هاي گياهي بر اساس نمود ظاهري در مقياس 25000: 1 تهيه شد. سپس با اندازه گيري پوشش گياهي در داخل 60 پلات يك متر مربعي كه به فواصل 10 متر از يكديگر در امتداد ترانسكت هاي 100 متري مستقر شده بودند، وضعيت تيپ هاي گياهي بر اساس نسخه اصلي روش چهار فاكتوري تعيين و گرايش وضعيت آنها نيز بر مبناي ترازوي گرايش مشخص گرديد. همچنين با استناد به نقشه حساسيت خاك به فرسايش مراتع مورد بررسي، كلاس شايستگي حساسيت خاك به فرسايش هر يك از تيپ هاي گياهي تعيين گرديد. در گام بعد با مد نظر قرار دادن وضعيت و گرايش تيپ هاي گياهي و كلاس شايستگي حساسيت خاك به فرسايش آنها و همچنين با در نظر گرفتن اين نكته كه حداكثر حد بهره برداري در هر منطقه آب و هوايي به منظور حفظ سلامت مرتع، متفاوت پيشنهاد مي شود؛ حد بهره برداري مجاز هر يك از تيپ هاي گياهي تعيين گرديد. حداكثر حد بهره برداري از تيپ هاي گياهي مورد بررسي كه معرف مراتع كوهستاني منطقه رويشي نيمه استپي است، در بهترين شرايط از نظر مقادير شاخص هاي هر يك از معيارهاي مذكور، 40 درصد در نظر گرفته شد و با توجه به محدوديت شاخص ها، مقدار ضريب مذكور در ديگر تيپ هاي گياهي تعيين گرديد. بر مبناي نتايج، در 21/4 درصد از مراتع منطقه مي توان حد بهره برداري 40 درصد، در 13/6 درصد از مراتع، حد بهره برداري 30 درصد، در 19/3 درصد از مراتع، حد بهره برداري 25 درصد و در 27/6 درصد، حد بهره برداري 15 درصد اعمال نمود. در 18/1 درصد از مراتع منطقه به دليل وضعيت ضعيف، گرايش منفي و خاك حساس به فرسايش، حد بهره برداري صفر در نظر گرفته شد و به عنوان غير قابل بهره برداري تلقي گرديد. در بيشتر اراضي مرتعي مورد بررسي، آنچه به عنوان عامل محدود كننده عمل كرده و سبب شده كه حد بهره برداري مجاز مراتع مذكور، به مقدار كم برآورد شود، وضعيت و گرايش مراتع بوده است. بنابراين در انتخاب معيارهاي موثر بر حد بهره برداري و تعيين حد بهره برداري مجاز براي رويشگاه هاي مرتعي بايد دقت لازم به عمل آيد و علاوه بر سلامت گياه، به وضعيت و گرايش مرتع و به عبارت ديگر سلامت اكوسيستم نيز بايد توجه گردد.

Determining the allowable use is one of the basic requirements to calculate the grazing capacity in range management plans. In this study, initially, the range condition and trend of vegetation types and the suitability class of soil susceptibility to erosion were determined. Then, the allowable use was determined for each vegetation type regarding the mentioned indices and that the allowable use in each climate region is recommended differently to maintain rangeland health. The maximum allowable use for the study rangelands, representing mountainous semi-steppe, was calculated to be 40%. The allowable use of other vegetation types was determined regarding the limitations of indices. According to the results, the allowable use was calculated to be 40%, 30%, 25%, and 15% for 21.4%, 13.6%, 19.3%, and 27.6% of the study rangelands, respectively. Around 18.1% of the study rangelands were classified as non-utilizable due to the poor range condition, negative trend and the soil susceptible to erosion. In most areas, poor range condition and negative trend acted as a limiting factor and led to a low estimate of allowable use. Therefore, care must be taken in selecting the indices affecting the allowable use of range habitats and in addition to plant health, range condition and trend as well as ecosystem health should be considered.