قلمرو بيابان‌هاي ايران با تاكيد بر معيار خاكشناسي

Determination of Iran Desert Lands Based on Soil Attributes

تاكنون براي بيابان از جنبه‏ هاي مختلف محيط طبيعي تعاريف گوناگوني ارائه شده است. در اين مقاله قلمرو بيابان‌هاي ايران بر پايه ويژگي‌هاي خاكشناسي تعيين شد. بدين منظور عوامل محدود كننده خاك براي رشد و توسعه گياهان از قبيل شوري و سديمي بودن، درصد سنگ و سنگريزه، اسيديته، تكامل پروفيلي، وجود لايه محدود كننده، سطوح رسي يا دغ‌ها، تجمع گچ، مواد آلي، عمق و بافت خاك براي هريك از استان‌هاي مورد مطالعه شناسايي شد. سپس با تعيين دامنة كمي براي هر محدوديت با بهره گيري از متوسط وزني آنها نقشة جداگانه در سيستم اطلاعات جغرافيايي ايجاد شد. با روي هم گذاري نقشه‏ هاي مذكور، نقشه بيابان‏ هاي خاكي براي هر استان تهيه شد. با بررسي كارگاهي و كنترل ميداني نقشه‏ هاي تهيه شده استاني در طول مدت پژوهش و اطمينان از صحت كارهاي انجام شده، با تعيين سيستم مختصات كشوري و زمين مرجعي و انتخاب نقاط كنترل و راهنما، نقشه سراسري بيابان‏هاي ايران از جنبه خاكشناسي تهيه شد. نتايج نشان داد كه 544320 كيلومتر مربع از مساحت ايران را بيابان‏هاي خاكي دربرگرفته ‏اند. در اين مناطق EC، pH، مقدار گچ افق سطحي و SAR خاك به ترتيب بيشتر از 8 دسي زيمنس برمتر، 8/5، 35 درصد و 12 است و بيشتر خاك ‏ها تكامل نيافته و فاقد افق ذاتي و بيولوژيك مي‌باشند. همچنين خاك پف كرده نمكي، قشرهاي سخت ناشي از تجمع املاح، وجود ماسه زارهاي فعال و غير فعال، كفه ‏هاي نمكي - رسي و... از ديگر مشخصه‏ هاي بيابان‏ هاي خاكي بشمار مي‌روند. در استان‏ هاي مورد مطالعه بيشترين و كمترين سطح بيابان‏ هاي خاكي مربوط به استان خراسان بزرگ و استان مركزي به ترتيب با مساحت 137665 و 1932 كيلومتر مربع است.

Deserts have been described in different aspects of the natural environment. In this article, we try todetermine desert territory using soil properties. Those selected soil properties which identify desertsoil criterion were: soil salinity (EC), soil reaction (pH), gypsum, calcareous, SAR, organic matter,soil texture and clay pan. The soil properties were used as limiting factor for plant growth. Usingavailable soil information, digital maps in GIS for every province were prepared. After theiroverlying, we prepared a map for Iran desert areas. The results showed that 544320 km2 of Iranknown as a desert which formed under soil properties conditions. In these areas the soil EC is morethan 8 dS/m, pH more than 8.5, SAR greater than 12; genetic and biological soil horizons have nosignificant distinction. The saline soil puffy, desert pavement, clay pan and active and non activesand dunes are also visible in the desert. Also the results showed that greater Khorasan and Markaziprovinces have the highest and lowest soil-desert areas of 137665 and 1932 km2, respectively