بررسي علل و پيامد تهاجم روسيه به حرم مطهر امام رضا (ع) در سال 1330 ق/1912 م بر اساس اسناد نويافته

در سال 1330 ق/1291ش روسيه تزاري به حرم مطهر امام رضا (ع)7 تعرض كرد. اين اقدام متجاوزانه تعدي علني و عمدي به حقوق و احساسات مذهبي ملت ايران بود و پيامدهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي زيادي به همراه داشت. اين تحقيق به دنبال پاسخ‌گويي به پرسش‌هاي ذيل است. چرا حكومت مركزي از ايجاد آشوب جلوگيري نكرد؟ مقدار خسارات وارده به حرم مطهر چقدر بود؟ اهداف روس‌ها از ايجاد اين بحران چه بود؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه ضعف دولت مركزي در مقابل روس‌ها و همدستي حاكم و رئيس نظميه مشهد و متولي آستانه با آنها موجب شد كه دولت نتواند از ايجاد اين بحران جلوگيري كند. هدف روس‌ها از ايجاد اين آشوب، نمايش ضعف حاكم محلي و دولت مركزي در برقراري نظم و امنيت و ايجاد جو ترس و وحشت به منظور عقب نشيني مشروطه خواهان و براندازي نظام مشروطه بود. در اين ماجرا مقاديري از اموال حرم مفقود و تخريب شد و شماري از مردم زخمي و كشته شدند. روش تحقيق در اين مقاله به صورت كتابخانه‌اي و مراجعه به اسناد و تطبيق و تحليل منابع موجود، بوده ‌‌است. بيشتر اسناد استفاده شده در اين مقاله، متعلق به آرشيو اداره اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجه، مشهور به اِستادوخ (estādux) است. اسناد مذكور براي نخستين بار جهت پژوهش از آرشيو استخراج و استفاده شده است.