امنيت زيست محيطي و امنيت ملي ايران در بستر تحولات هيدروپليتيك مرزي مطالعه موردي: هريرود

(Environmental security and national security in the context of cross-border hydropolitics developments (Case Study: Harirud

از مهم ترين موضوعات زيست محيطي مطرح در برهه كنوني، بحران آب و چالش هاي امنيتي ناشي از آن است. آب سر منشاء توليد، تلاش و تمدن است و حيات و ممات انسان به بود و نبود آن وابسته است. در شرايطي كه كشمكش بر سر منابع آب به طور فزاينده موجب تشنج در روابط بين دولت هاست، توجه روزافزون به مباحث رودخانه هاي مرزي، اهميت فزاينده اي پيدا مي كند و ما شاهد فزوني مشاجرات هيدروپليتيك ميان كشورها هستيم. ايران نيز به واسطه داشتن رودهاي مرزي مشترك از اين قاعده مستثني نيست. در اين ميان رودخانه هريرود ازجمله رودهاي مشترك ايران، افغانستان و تركمنستان است كه از افغانستان سرچشمه ميگيرد. اين رود مهمترين منبع تامين كننده آب منطقه شمال شرق كشور است. از آنجا كه دسترسي پايدار به منابع آبي به عنوان سرمايه اي ملي، تحتتاثير مولفه هاي متعددي همچون شرايط جغرافيايي، اقليم و آب و هوا، شرايط زمين شناختي و توپوگرافي، طرح هاي توسعه و طرح هاي فني مديريت و انتقال منابع آب، مسائل سياسي اجتماعي و فرهنگ استفاده از آب، نوع معيشت و اقتصاد، سياستهاي ملي و كلان دولتها و ... است، لذا مستلزم داشتن نگاهي جامع، سيستمي و ميان رشته اي است. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي و با تاكيد بر مسائل جغرافيايي و سياسي و با استفاده از چارچوب نظري مكتب كپنهاگ كه مهم ترين و جامعترين كار علمي را در تعريف و تبيين مفهوم امنيت به مثابه يك موضوع بين رشته اي و فراگير ارائه داده است، در پي پاسخ به اين سوال است كه آيا تحولات هيدروپليتيك مرزي و بهره برداري از سد سلما در افغانستان، ميتواند چالشي براي امنيت زيست محيطي و امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران باشد؟ و در صورت ايجاد چالش، رويكردها و راهكارهاي مديريت مطلوب آن چيست؟ يافته هاي حاصل از تحقيق حاكي از آن است كه با توجه به موقعيت بالادستي سد سلما با در نظر گرفتن فاكتور فصلي بودن آب هريرود، ميتواند موضوع امنيت زيست محيطي باشد و از منظر امنيت ملي، با توجه به چشم انداز وابستگي شهرهاي بزرگ منطقه شمال شرقي كشور به منابع آب اين رود و بالا بودن ريسك امنيت آبي كشور، ميتواند چالش زا باشد. در جهت مديريت مطلوب چالش مذكور، داشتن نگاه سيستمي، در قالب رويكردهاي حقوقي، اقتصادي و سياسي ضروري مي باشد و به طور خاص غيرامنيتي ساختن آن در سياست هاي اعلامي و امنيتي دانستن آن در سياست هاي اعمالي ضروري است.

Considered the most important environmental issues of our time، the water crisis and security challenges arising from it. Water is the source of production، effort and civilization، and life and death and not to be dependent on it. In situations where conflicts over water resources are increasingly caused tension in the relations between states، increasing attention to issues of rivers، the importance of finding increasingly، we are seeing increased emphasis and hydro disputes among nations. Iran، through common border rivers is no exception. The river Harirud common rivers including Iran، Afghanistan and Turkmenistan lie that originates from Afghanistan. This is the most important source of water utility is the North East of Iran. This article is a descriptive study، with an emphasis on geographical and political issues، seeks to answer the question whether hydro-border development and utilization of Salma dam in Afghanistan can be a challenge for security، environmental and national security of the Islamic Republic of Iran is? And in case of challenges، approaches and Proper management what is it? Findings from the study indicate that according to Salma dam upstream position with respect to the seasonality factor Harirud water، can be the subject of environmental security، and from the perspective of national security، given the prospect of big cities northeastern dependence on water resources and the high risk of water security of the country، can be challenging. The challenges to Proper management، to look at the system، in the form of legal approaches، economic and political، are essential.