تحليل قياسي مناظره «خسرو و ريدك» با«درخت آسوريك» بر اساس نظريه ديالوگيسم باختين

An Analogical Analysis of “Khosrow and Riddack” and “Asoorik Tree” based onMichael Bakhtin’s Theory of Dialogism

بر اساس نظريه «ديالوگ» باختين، هر سخن در هر زمينه اي، خواه ناخواه «گفت و شنودي» است. اين تئوري كه در واقع واكنشي ضد فرماليستي و ضداستاليني بوده است، توجه خود را به نثر، به ويژه به «رمان»(در معناي مدرن) معطوف ساخته است؛ اما با اندكي توسع مي توان اين نظريه را در تحليل متون منظوم فارسي(حكايات، حماسه، مثنوي هاي عارفانه و عاشقانه)به كار گرفت. باختين «گفت وگو» را در مقابل مفهوم «تك گويي» قرار داد و آن را به انواعي چون: دروني و بيروني، مستقيم و غير مستقيم، اسكاز و جدل پنهاني تقسيم كرد. اين مقاله، با رهيافتي توصيفي – تحليلي با استفاده از روش اسنادي و كتابخانه اي، به بررسي قياسي درخت آسوريك، مناظره مفاخره آميز بين بُز و درخت خرما با مناظره خسرو و ريدك، گفت و گوي بين خسرو دوم با پسري به نام «وس پوهر» پرداخته است. هر دو اثر مربوط به ايران قبل از اسلام هستند كه بر پايه «گفت و گو» ساخته شده اند، ولي نوع ديالوگ، محتوا و شكل آن ها با همديگر تفاوت دارد. در مقاله سعي شده است ضمن معرفي دو اثر، با بيان ويژگي هاي هر يك، وجوه تشابه و تمايز آن ها از منظر نظريه ديالوگيسم باختيين مورد بررسي قرار گيرد. مهم ترين نتايج اين جستار اين است كه هر دو اثر بر اساس مكالمه ساخته شده اند اما درخت آسوريك، جدل آشكار و خسرو و ريدك، گفت و گو براي آزمون و سنجش است؛ به عبارت ديگر، يكي از طرفين سخن(خسرو) سوال طرح مي كند و طرف ديگر سخن(ريدك) بدان پاسخ مي دهد تا به اثبات خود و آرمان هاي طبقه اي كه به پدران تعلق دارد، بپردازد. در هر دو اثر، صدا و سخن تحكم آميز و مطلق جايگاهي ندارد؛ به زباني ديگر، لحن كلام راوي اثر آمرانه نيست، حتي در جدل بز و درخت خرما، راوي هرگز از اين نوع سخن گفتن بهره نمي جويد

Based on Bakhtin’s theory of dialogism, any speech can potentially be bilateral, i.e. produced by one party and listened to by another one. Essentially an anti-Stalinist and anti-formalist theory, it focuses its attention on prose, especially the novel genre. This theory can, however, be applied to different forms of Persian literature (e.g. narratives, epic, mystic mathnavis, and love poems). Bakhtin puts dialogue in front of monologue and divides it into different forms, such as internal, external, direct, indirect, hidden argument. This study attempts to compare and contrast the Asoorik Tree, a debate between a goat and a palm tree, and Khosrow and Riddack, a debate between Khosrow II and a boy called Vas Pooher. Both works belong to Pre-Islamic Iranian literature and are based on dialogue; however, the forms and the contents of the dialogues differ. Besides introducing these works, it has been tried to give a clear picture of the characteristics of each one of them through Bakhtin’s theory of dialogism. The results show that Khosrow and Riddak is a dialog for trial: one side (Khosrow) asks questions and the other side replies in order to prove himself and the desires belonging to the fathers’ class. There is no imperative and exclusive voice in any of the two works