اعمال نظارت ناپذير قضايي دولت در نظام حقوقي ايران

Non-Justiciable Acts of Government in Iranian Legal System

در اين مقاله برآنيم به طور ويژه و مفصل، آن پاره از اعمال دولت را مورد مطالعه قرار دهيم كه مشمول نظارت قضايي ديوان عدالت اداري نمي شوند. معمولاً در نظام هاي حقوقي مختلف، همواره اعمالي وجود دارد كه به علت ماهيت يا ديگر علل مشمول نظارت قضايي ديوان نمي شوند و يا به تعبير ديگر نظارت گريز هستند. شناسايي اعمال نظارت ناپذير مي تواند به ما در درك صحيح نظام نظارت قضايي كمك شاياني نمايد. در ايران، يكي از دلايل مهم تحديد صلاحيت ديوان عدالت اداري را علاوه بر خروج موضوعي و نيز استثناآت مورد حكم قانون گذار بايد در رويكرد مفسر قانون اساسي جستجو نمود. در بسياري از الگوهاي نظارت قضايي، مبناي صلاحيت دادگاه ها در رسيدگي به اعمال دولت، معيار كاركردي است، اما، رويكرد سازماني و نه كاركردي به صلاحيت هاي ديوان عدالت اداري- كه مي توان آن را تا اندازه اي با رويكرد نظام مند به اصول قانون اساسي نظام جمهوري اسلامي ايران، روح حاكم بر آن و نيز فلسفه تدوين چنين قانون بنياديني در جهت دفاع از حقوق و آزادي هاي شهروندان، مغاير دانست منجر به گسترش دايره اعمال نظارت گريز در نظام حقوقي ايران شده است.

In this article we are going to study instances of the government's actions which are not subject to the judicial review of Administrative Justice Court. Usually in different legal systems، some government's acts -for some reason- have been excluded from the scope of judicial review. Identifying the acts and reasons for unreviewability can contribute to our understanding of the judicial review. In Iran، in addition to legislative limitations، one of the main reasons for limiting the Administrative Justice Court’s jurisdiction is Guardian Council of Constitution’s interpretive approach. In many models of judicial review، the criterion of court’s jurisdiction in reviewing the government’s acts is functional. But، organizational approach Guardian Council of Constitution to Administrative Justice Court’s jurisdiction -that is in conflict with systematic and organic approach to the principles of the constitution of the Islamic Republic of Iran، the spirit and underlying philosophy of drafting such a basic law to protect the rights and freedoms of citizens- has led to expansion of the sphere of unreviewbility in the Iranian legal system