پاسخ درختان بنه (.Pistacia atlantica Desf) به برداشت سقز

Response of wild pistachio (Pistacia atlantica Desf.) to resin exploitation

سابقه و هدف: درختان بنه به دليل برداشت شيره سقز و اهميت آن در تأمين معيشت جنگل نشينان ناحيه زاگرس، از اهميت اقتصادي - اجتماعي ويژه اي برخوردار مي باشند. هدف اين پژوهش بررسي پاسخ درختان بنه به برداشت شيره سقز بوده و شاخص هاي زيست سنجي اين گونه (قطر يقه، ارتفاع كل، ارتفاع تنه، نسبت ارتفاع تنه به ارتفاع كل، ارتفاع تاج و سطح تاج) به عنوان نمايه در اين ارزيابي به كار گرفته شده است. مواد و روش ها: براي انجام اين تحقيق يك توده رها شده و يك توده در حال بهره برداري با شرايط فيزيوگرافي مشابه در روستاهاي بيوند پايين و بيوند بالا در شهرستان جوانرود، استان كرمانشاه، انتخاب و مورد بررسي قرار گرفتند. توده رها شده مورد بررسي، در گذشته مورد بهره برداري قرار گرفته ولي در 22 سال اخير (1391-1369) برداشت سقز در آن متوقف بوده است. در توده مورد بهره برداري، از درختان بنه از گذشته تا سال انجام اين پژوهش (1391) انجام شده است. بعد از برداشت محدوده توده هاي مورد بررسي، آماربرداري صد در صد انجام گرديد و ضمن يادداشت نام گونه، قطريقه تمام گونه هاي درختي با قطر يقه مساوي و بيشتر از پنج سانتيمتر اندازه گيري شد. براي درختان بنه علاوه بر قطر، ارتفاع (ارتفاع كل و ارتفاع تنه) و دو قطر عمود بر هم تاج نيز اندازه گيري شد. نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون كلموگروف - اسميرنف، مقايسه الگوي پراكنش درختان در طبقات قطري با استفاده از آزمون مربع كاي و مقايسه نمايه هاي زيست سنجي درختان بنه در توده هاي مورد بررسي با استفاده از آزمون t مستقل انجام شد. يافته ها: نتايج نشان داد كه بين نمايه هاي قطر يقه، ارتفاع كل و ارتفاع تاج درختان بنه در توده هاي مورد بررسي اختلاف معني داري وجود داشت و ميانگين اين مشخصه ها (غيراز قطر يقه) در توده رها شده بيشتر از توده مورد بهره برداري بود. از نظر ارتفاع تنه، نسبت ارتفاع تنه به ارتفاع كل و سطح تاج، تفاوت آماري معني داري بين درختان بنه در توده هاي مورد بررسي مشاهده نشد. نتيجه گيري: اگر چه برداشت سقز يك منبع مهم معيشتي براي ساكنان محلي در زاگرس شمالي است؛ ولي روش سنتي بهره برداري از نظر اكولوژيكي و اقتصادي ناكارآمد ميباشد. براي بهبود معيشت ساكنان محلي ضروري است روش علمي برداشت سقز كه از نظر اقتصادي و اكولوژيكي كارآمدتر است؛ جايگزين روش سنتي شود. علاوه بر سقزگيري، نبود زادآوري نيز بقاي اين گونه باارزش را تهديد مي نمايد. شرط اصلي براي حفظ پايداري درختان بنه در عرصه هاي جنگلي و استمرار سود حاصل از سقز براي سال ها و نسل هاي آينده استقرار زادآوري مي باشد. پس به نظر مي رسد كه به جاي اخذ بهره و عوارض در طرح هاي بهره برداري، بايد كاشت بذر و مراقبت و نگهداري از نهال ها و تضمين استقرار زادآوري اين گونه باارزش در سامان هاي عرفي، پيش شرط بهره برداري از درختان بنه باشد.

Background and objectives: Wild pistachio (Pistacia atlantica Desf.) trees have social and economic importance due to resin exploitation and its great role in supplying livelihoods for forest dwellers of Zagros regions. The purpose of this study was to investigate the response of wild pistachio (Pistacia atlantica Desf.) to resin exploitation. In this research, biometric indices of wild pistachio trees (collar diameter, total height, trunk height, trunk height to total height ratio, crown height and crown area) were used to assess the impact of resin exploitation on wild pistachio trees. Materials and methods: Two stands including an abandoned stand (resin had been exploited in the past, but it had ceased for the past 22 years (1991-2013) with an area of 4.8 ha and an utilized stand (undergoing resin exploitation) with an area of 9.6 ha, with similar physiographic conditions were selected in the villages Bivandbala and Bivandpaeen, Javanroud, Kermanshah province. In the two selected stands, a full callipering was performed. We recorded the tree species and collar diameter for all trees with the collar diameter larger than or equal to five cm. Moreover, total height, trunk height and crown diameter were measured in wild pistachio trees. Results: The results showed that the mean of biometric indices of wild pistachio such as collar diameter, total height and crown height in identical diameter classes were significantly different between the two studied stands. The value of studied variables was higher in abandoned stand except collar diameter. Trunk height, trunk height to total height ratio and crown area did not show any statistically significant difference between the two studied stands. Conclusion: Resin exploitation is an important source of income for forest dwellers in the northern Zagros. The traditional resin exploitation method is ecologically and economically inefficient. To improve the livelihood of forest dwellers, it is necessary to replace the traditional method with a scientific method which is economically and ecologically sustainable. In addition to the traditional resin exploitation, the absence of regeneration of wild pistachio is a threatening factor for existence of these stands. The main objective for a policy maker should be ensuring the sustainability of wild pistachio stands and the continuity of resin exploitation income for the next generations. Therefore, it is necessary for conservation authorities to make the prerequisite of seed regeneration, maintenance and warranty of regeneration establishment in wild pistachio stands instead of attaining interest and toll for issuing resin exploitation contracts