درآمدي بر فراگردها و مبادي تصديقيه نظام‌سازي فقهي؛ با تأكيد بر آراء آيت‌الله سيدمحمدباقر صدر

An Introduction to Processes and Concessive Origins of Jurisprudential System Building; with Empha-sis on Viewpoints of Ayatollah Seyed Mohammad Baqir Sadr

سؤال اصلي اين نوشتار اين است كه آيا دانش فقه اسلامي ماهيتاً ظرفيت ورود به عرصه نظام‌سازي را دارد؟ در صورت امكان نظام‌سازي فقهي، كيفيت آن چگونه خواهد بود؟ درك جامع از ابعاد و زواياي پديده‌ها و موضوعات حقيقي، انتزاعي و واقعي يكي از الزامات مهم در مقوله نظام‌سازي است كه علم فقه اگرچه در طول تاريخ حيات خود به شكل تام از آن بهره نجسته، ليكن با تفقد در مبادي تصديقيه اين علم و مباني ذي‌نقش در هندسه معرفتي آن مي‌توان فراگردها و مواردي را احصا نمود كه در فرآيند نظام‌سازي، كاربردي اساسي داشته، اين علم را از انزواي مفاهيم و گزاره‌هاي فردي و به‌لحاظ اجتماعي محدود، خارج مي‌كند تا حوزه اجتماع جايگاه شايسته خود را در آن بيابد. آيت‌الله سيدمحمد باقر صدر از جمله دانشمنداني است كه با التفات به چنين ظرفيتي در فقه، سازوكاري را به‌مثابه نسخه‌اي تكاملي در فرآيند اجتهاد كلاسيك مطرح نمود كه در اين مقاله به برخي از ابعاد آن اشاره مي‌شود.

The main questions of the present paper are: Is there any essential capacity in Islamic jurisprudence for system building? What would be the nature of such a system if jurisprudence is capable of building it? A comprehensive understanding of different aspects and dimensions of the phenomena and true, abstract and real subjects is one of the significant requirements of system building. Although in the course of its history, jurisprudence has not fully utilized this understanding, through delving into its concessive origins and the crucial fundamentals existing in its epistemological geometry, one can enumerate some processes and cases which are applicable in the process of system building, moving this discipline from the isolated domain of individual and socially limited concepts and statements to give social domain a proper place in this discipline. Ayatollah Seyed Mohammad Baqir Sadr is among scholars who was aware of this capacity of jurisprudence and hence offered some mechanisms as an evolutionary version in the process of classic individual inference (ijtihad), some of whose aspects are discussed in this paper.