كاركردهاي داستان حضرت موسي(ع) در شعر سبك خراساني و عراقي

Functions of the Story of Prophet Musa (AS) in Khorasani and Iraqi Poetry Styles

حضور حجم گستردۀ توأم با ظرفيت‏ هاي فكري و بلاغي داستان‏ هاي پيامبران در قرآن كريم، مايۀ پذيرش نقش ‏هاي گوناگون از سوي اين قصص قرآني در عرصة شعر فارسي شده‏ است. در اين‏ ميان، گستردگي رخدادهاي دورة حيات و تنوّع ابعاد شخصيتي حضرت موسي كليم‏ الله(ع) در قرآن، به‏ ويژه تقابل او با نيروهاي مخالف در چندين جبهۀ اعتقادي، سياسي و اقتصادي، سبب شده‌است سرايندگان فارسي‌ زبان هر يك به‌ تناسب افق فكري خود دريافت‏ هاي گوناگوني از آن به‌ عمل آورند و به‏ دليل اشتمال آن بر گزيده هاي حكمت و عرفان و چكيدۀ نظريّات تعليمي صوفيه و اهل تصوّف، آن را آيينۀ طريقت و دستورالعمل آموزه‌هاي خود قرار دهند. موضوع اين مقاله، تحليل كاركرد‌هاي چندگانۀ داستان موسي(ع) در شعر فارسي با تأكيد بر نقش و بن‏ مايه‏ هاي تعليمي و تربيت عرفاني آن، بر پايۀ دو شيوة سندكاوي و بررسي توصيفي است. بر اساس اين پژوهش، كاركردهاي اين قصّه در شعر فارسي داراي چهار گونۀ ستايشي، وصفي، تعليمي و عرفاني است و دو كاركرد اخير، افزون بر هم‏سويي با اهداف قرآني آن، از جذّابيت، لطايف عرفاني، دلالت‏ هاي معنايي چندگانه و نقش‏ هاي انگيزشي و اقناعي برخوردار است و به‌ همين‌‌ سبب، در نظام تربيت اجتماعي و تعليم باطني ايرانيان پيوسته به‌عنوان «رسانة» تربيتي و معرفتي مورد توجّه بوده‌است

The presence of a large number of stories about prophets, along with intellectual and rhetorical capacities, in the Holy Qur'an is a reason for the acceptance of various roles from such Qur'anic stories in the Persian poetry. The extent of the events during the life of Prophet Musa (AS) and the variety of his personality traits mentioned in the Qur'an, particularly his encountering opposite forces in several doctrinal, political, and economic fronts have made it possible that the Persian poets each, proportionate to their own intellectual horizons, make different perceptions and due to inclusion of the core of wisdom and mysticism, and the essence of Sufi educational theories, Sufis put this story as their own mirror to show tariqa and their teachings instruction guide. This article aimed at analyzing the multiple functions of the story of Musa (AS) in Persian poetry emphasizing educational and mystical themes based on two methods of documentation analysis and descriptive review. The findings indicate that this story in Persian poetry has four praising, descriptive, didactic and mystical functions, while the last two functions, in addition to being in line with the Qur'anic objectives of this story, enjoy charm, mystical delicacies, semantic multiple connotations, motivation and persuasion functions and because of this, they have always been regarded as educational "medium" in the Iranian system of social education and spiritual training.