تعيين سهم رخساره‌هاي ژئومرفولوژي در توليد رسوبات بادي با بهره ‏گيري از روش رديابي رسوبات (بررسي موردي: تپه‌هاي ماسه‌اي اشگذر)

(The Contribution of Different Geomorphologic Facies in Sand Dunes Sediments Supply Using Sediments Tracing (Case Study: Ashkzar Sand Dunes

كاربرد روش منشأيابي با ردياب‌ها به عنوان روشي نوين و كارا براي تعيين منابع رسوب به اثبات رسيده است. در اين روش ويژگي‎هاي فيزيكي، ژئوشيميايي و بيوژنيك رسوب براي تعيين منابع رسوب و اهميت آنها استفاده مي‌شود. هدف از اين پژوهش تعيين سهم رخساره‌هاي مختلف با بهره گيري از مدل‌هاي تركيبي در توليد رسوب تپه‌هاي ماسه‌اي ارگ اشكذر است. بدين منظور 65 نمونه سطحي از 6 رخساره منطقه برداشت و 8 نمونه از تپه‌هاي ماسه‌اي برداشت شد و بخش كمتر از 62/5ميكرون به عنوان هدف آزمايش قرار گرفت. ردياب‏هاي مورد استفاده عبارتند از عناصر ژئوشيميايي (عناصر نادر خاكي (REE)، عناصر كمياب و اصلي توسط دستگاه ICP-AES) كه به روش اندازه‌گيري شد و براي اندازه‌گيري ايزوتوپ‌هاي استرانسيوم (87Sr و 86Sr) و نئوديميوم (143Nd و 144Nd) از دستگاه ICP-MS استفاده شد و سپس شاخص‌هاي عناصر نادر خاكي محاسبه شد. عناصر، شاخص‌هاي REE و ايزوتوپ‌ها به عنوان ردياب مورد استفاده قرار گرفتند. سپس با استفاده از روش‌هاي آماري همچون آزمون تجزيه واريانس يك طرفه، كروسكال واليس و تحليل تشخيص، انتخاب اوليه و تركيب بهينه از ردياب‌ها انجام شد و در پايان با بهره‏ گيري از مدل‌هاي تركيبي سهم رخساره‌هاي مختلف در توليد رسوب تعيين شد. طبق نتايج، تركيبي از عناصر روبيديوم (Rb)، سريوم (Ce) و استرانسيوم (Sr) به عنوان تركيب بهينه بدست آمد و اين سه ردياب به عنوان ورودي مدل در نظر گرفته شد. نتايج حاصل از مدل‌هاي تركيبي نشان داد كه سهم رخساره‌هاي دشت ريگي ريزدانه + بستر خشكرود، مخروط افكنه + بستر خشكرود، كلوتك، اراضي كشاورزي، تپه‌هاي مارن نئوژن و شوره زارها به ترتيب برابر 27، 22/7، 24/4، 13/26، 6/4 و 6/24 درصد مي‌باشد. كارايي مدل برابر 99/ بدست آمد كه اين نشان‌دهندة صحت و كارايي مناسب مدل مي‌باشد.

Application of provenance method by tracers or fingerprinting has been demonstrated as a successful and effective way to determine the sediment sources. According to this method, physical, geochemical and biogenic features of sediment are used to determine the sediment sources and their importance. The main aim of this research is determining the contribution of different facies using the hybrid model in sediment supply for sand dunes of Ashkzar erg. For this aim, 65 surface samples from the sources region facies and 8 samples from the sand dunes were collected and the particles less than 62.5 micron, as the target, were tested. In order to measure the geochemical elements including rare earth elements (REE) and trace element, the ICP-AES was used. Then, ICP-MS was used to measure Strontium (87Sr & 86Sr) and Neodymium (143Nd & 144Nd) isotopes. The indices of rare earth elements were calculated and the elements, REE indices and isotopes were used as tracer. Then, initial choice and optimal combination of tracers were done by the statistical methods including one-way ANOVA, Kruskal-Wallis and discrimination analysis. Finally, contribution of the various facies on sediments supply was determined using hybrid models. The results showed that Rubidium (Rb), Cerium (Ce) and Strontium (Sr) were determined as the optimal combination. Moreover, the results of hybrid models showed that the distribution facies of fine sandy plains & dry river bed, fans & dry river bed, Kelot, farmlands, Neogene marl hills and Sebkha were 27, 22.7, 24.4, 13.26, 6.4 and 6.24 % respectively. Performance of the model was 0.999 indicating it's accurate and appropriate results.