بررسي رويكرد عقلاني به چگونگي ارتباط خداوند با عالم

An Inquiry about the Rational Approach to Gods Relationship with the Universe

جستار حاضر به بررسي رويكردهاي عقلاني به ارتباط خداوند با عالم مي پردازد. ارتباط فاعلي ـ علي، از شايع ترين و متداول ترين ارتباط هاي تصويرشده از سوي فيلسوفان است. همچنين رويكردهاي حداكثري و حداقلي ارتباط خداوند با عالم نيز قابل سنجش است. در اين مقاله با بررسي واكاوانه برخي ديدگاه هاي دانشمندان عقل گراي يونان باستان و قرون وسطا، انديشه ماشين انگاري جهان و نيز ديدگاه فلاسفه اسلامي، اين تاكيد حداكثري بر ارتباط فاعلي ـ علي خداوند ترسيم شده است؛ سپس در گامي ديگر به سنجش و بررسي توانمندي و موفقيت تبيين هاي ارائه شده پرداخته، و در گام نهايي با گذر كردن از انحصارگرايي درباره ارتباط خداوند با عالم و نقادي آن، به تحليلي جامع و فراگير از ارتباط كه داراي مولفه هايي نظير كارآمدي است، دست يافته ايم. در اين الگو و تصوير، ارتباط صرفا فاعلي ـ علي نيست؛ بلكه علاوه بر آن شامل ارتباط هاي ديگر نظير ارتباط تدبيري، قيومي، رازقي، شاهدي و علمي نيز مي شود.

The present article investigates about different rational approaches to God’s relationship with the universe. The agentive-causal relationship is among the most common relations delineated by philosophers. Besides، maximal and minimal approaches to God’s relationship with the universe are also assessable. In the present article، through scrutinizing some of the rationalist scholars of the ancient Greece and the Middle Ages، as well as the mechanical view of the universe and the views of Muslim philosophers، the maximal emphasis on God’s agentive-causal relationship with the universe has been delineated. Then in a second step، we have assessed and investigated the capacity and success of the explanation presented; and finally، we have passed through exclusivism about God’s relationship with the universe، criticizing it to achieve a comprehensive and far-reaching analysis of relationship with elements such as efficiency. In this model، the relationship is not merely agentive-causal; rather، it includes other relations such as governing، subsisting، all-sustaining، witnessing، and knowing relationships.