زبان و تفكّر؛ رويكردي قرآني، تحليلي معناشناختي

تقدّم يا تأخّر تفكّر و تحصيل معنا نسبت به زبان و گفتار و تأثير هركدام بر ديگري و كيفيت آن مهم‌ترين وجوه مسأله در رابطۀ زبان و تفكّر است. «تعيين‌كنندگي زبان براي تفكّر»، «تعيين‌كنندگي تفكّر براي زبان»، «استقلال زبان و تفكّر از هم» و «استقلال زبان و تفكّر در آغاز تكوين و وابستگي آنها به هم در تكامل» چهار نظريه مطرح در اين باره‌اند. در اين ميان، معرفت قرآني حاصل از تحقيق موضوعي و معناشناختي آيات مرتبط، علاوه بر غنابخشي به دستاوردهاي بشري، به‌ويژه در تبيين كيفيّت تأثير زبان بر ذهن، مي‌تواند پشتوانۀ نظري تدوين برنامه‌هاي اجتماعي تربيتي گفتمان‌محور و مهم‌تر از همه در راستاي اصلاح رويكرد به آموزش و ترويج قرآن كريم، در پاسخ به چرايي ماهيت زباني آن، نقش‌آفرين باشد. آياتي از قرآن كريم شناخت يا عدم شناخت به حقايقي را در تحقّق و چگونگي كنش‌هايي در «زبان بيانگر» تعيين‌كننده نشان مي‌دهد؛ اما «زبان دريافتي»، با لحاظ همبستگي لفظ و معنا، «كاركردي توجيهي» بر ذهن انسان به دو نحو «ذكري» و «لهوي» دارد. ثمربخشي شناخت‌هايي نو، بسترسازي براي آيات غيركلامي، محوريّت براي ارزيابي و تغيير تصوّرات و تصديقات و سببيّت براي تثبيت شناخت‌ها و باورهاي انسان پيامد كاركرد توجيهي زبان در بيان قرآن كريم است.