تجلّي آيات الهي در اشعار سنايي بر اساس بينامتنيّت ژرار ژنت

The Manifestation of Qur'anic Ayahs in Sanai’s Poetry based on Gérard Genette's Intertextuality

ژرار ژنت يكي از تأثيرگذارترين پژوهشگران در عرصۀ بينامتنيّت است. وي دامنۀ مطالعات كريستوا را گسترش داد و كوشش نمود تا هر رابطه ­اي را كه يك متن مي تواند با ديگر متون داشته باشد، به طور نظام­ مند مطالعه كند. نظريۀ بينامتنيت كه دربارۀ روابط بين متون و تأثير متون متأخّر از كتب متقدّم بحث مي كند، از بحث هاي مهم ژنتي است. بر اساس اين نظريه هيچ متني متّكي به خود نبوده و به نحوي با متون پيش از خود ارتباط دارد. در اين ميان نظريۀ بينامتنيت ژنت كه بهره ­گيري متون از يكديگر را بر اساس پنج نوع ترامتنيت، فرامتنيت، پيرامتنيت، سرمتنيت و بيش متنيت مي داند، بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. هر يك از اين پنج دسته نوعي از روابط يك متن را با غير خود طرح و بررسي مي كند. بدون شك هر شاعر و اديب و مسلمان كه از دين مبين اسلام و كتب ديني تأثير پذيرفته است، سعي مي­كند تا در لابه ­لاي اشعار و سخنان خويش، الفاظ و عباراتي از آيات كلام الله و روايات اهل بيت عليهم السّلام را متجلّي و منعكس ­سازد. يكي از اين شاعران سنايي غزنوي است كه غالب ادب پژوهان اقرار به بلندي مرتبه­ اش در شاعري و اذعان به عظمت مقامش در عرفان دارند. گرچه مفهوم حقيقي آيات الهي با تفاسير وارده از حضرات معصومين عليهم السّلام، مكشوف مي گردد، ولي سنايي با وقوف بر برخي از اين تفاسير به اشعار قرآني خويش رنگي تعليمي - تربيتي زده است. در اين پژوهش سعي شده آثار سنايي را در آيينۀ بينامتنيّت مورد بررسي قرار داده تا در پايان بتوان از پيوند عميق آثار حكيم سنايي غزنوي با مباحث قرآني پرده برداشته و مضامين قرآني به كار رفته در آثار اين حكيم شاعر را به تصوير بكشيم.

Gérard Genette is one of the most influential figures in the field of intertextuality whose theories have received much attention. He expanded Kristeva's scope of studies and tried to systematically study all relations a text can have with other texts. Based on the theory of intertextuality that discusses the relationships between texts and the impact of preceding texts on later texts, no text is self-sufficient and is therefore in one way or another related to its previous texts. Genette's transtextuality (his preferred term for intertextuality) sees textual relations within the five types of intertextuality, paratextuality, metatextuality, architextuality and hypertextuality. With no doubt every poet, scholar or Muslim influenced by Islam and religious books, tries to mingle with his poems and speech, words and phrases from the Qur'anic ayahs and traditions of Ahl al-Bayt. One of these poets is Sanai Ghaznavi whose greatness in poetry and exalted position in mysticism is acknowledged by most literary scholars. Although the true meaning of the divine ayahs is revealed through Imams' exegeses, Sanai gave an educational tone to his Qur'anic poems by his knowledge of some of those interpretations. This study attempted to examine Sanai's works in light of intertextuality so that we can eventually unveil the strong bond between Sanai's works and Qur'anic arguments and portray the Qur'anic concepts used in the works of this poet.