دولت قرآن (تأمّلي نو بر معاني ثانوي استفهام با تكيه بر غزليات‌ حافظ و آياتي از قرآن‌كريم)

The Blessing of the Qur'an:A New Reflection on the Secondary Meanings of Interrogation Focusing on Sonnets of Hafez and Ayahs from the Holy Qur'an

مقالة حاضر با بررسي مقولة «استفهام» و معاني ثانوي آن در بلاغت عربي و فارسي به اين حقيقت دست­ يافته ­است كه نتايج بررسي و حتّي گاهي شاهد مثال­ هاي بسياري از اين آثار تكراري مي ­باشد؛ به ­گونه ­اي كه پس از جمع­ بندي و حذف موارد تكراري به اين نتيجه مي­ رسيم كه معاني ثانوي استفهام در كتب بلاغي عربي در 35 عنوان مشترك و در كتب بلاغي فارسي در 32 عنوان مشترك مطرح شده ­اند. اين در­حالي است كه با مطالعه و بررسي شعر و ادب­فارسي مي­توان به شواهدي از سؤال دست­ يافت كه قابليت دسته بندي در هيچ كدام از عناوين مطرح شده در آثار بلاغي عربي و فارسي را ندارد و عنواني جديد براي آن مي­ بايست وضع نمود؛ از اين ميان، حافظ به ­واسطة دولت قرآن در اين زمينه نيز دستاوردهاي متفاوتي را كسب ­نموده ­است؛ به عبارت ديگر، حافظ با اشراف بر اسلوب­ هاي بلاغي قرآن­ كريم و تأسّي از شگرد­هاي پرسش ­سازي آن، به اين توانمندي دست­ يافته ­است كه سؤالات خود را در معاني و عناويني به­ كار ببرد كه در ديگر كتب بلاغي و ادب فارسي پيشينة كاربرد ندارد؛ از اين­رو، بر مبناي غزل او مي ­توان به تعداد معاني ثانوي استفهام افزود و در نهايت، ضمن رعايت اسلوب عنوان­ گذاري علمي و با­ مسمّي به ارائة عنوان­ هاي جديد و تعريف آن‌ها پرداخت. در اين تحقيق با مطالعة غزليات­ حافظ به 615 سؤال دست­ يافته ­ايم كه از اين تعداد 4 سؤال در معناي حقيقي به ­كار رفته ­است و ديگر سؤالات آن را در 59 عنوان تقسيم نموده ­ايم و به منظور تبيين و تطبيق شگرد پرسش ­سازي حافظ با قرآن، در هر عنوان به ذكر يك آيه از قرآن و يك بيت از حافظ پرداخته ­ايم.

The present article examining “interrogation” and its secondary meanings in Arabic and Persian rhetoric found that there are repeated results and even examples given in these works. After summing up and removing repetitive cases, we concluded that secondary meanings of interrogation in Arabic rhetorical books are common in 35 cases and in 32 cases in Persian rhetorical books. This is while through studying Persian poetry and literature we can come across cases that cannot be categorized in any of the categories mentioned in Arabic and Persian works hence require being assigned a new category. Among them, Hafez has achieved different results through the blessing of Holy Qur'an. In other words, mastering the rhetorical methods of the Holy Qur'an and inspired by its question-making techniques, Hafez was able to use his questions in meanings and titles that have not been previously applied in other rhetorical books and Persian literature. Therefore, based on his sonnets, we can add to the number of secondary meanings of interrogation and finally considering the method of scientific entitling, we can offer new titles and define them. In the present research, we studied sonnets of Hafez and found 615 questions, 4 of which have been used in real meanings. We classified other questions in 59 titles and in order to explicate and compare Hafez's question-making techniques with the Qur'an's, in each title we mentioned one Qur'anic ayah and one couplet from Hafez.