تفسيري هگلي از نخستين مانيفست هاي ادبي درباره داستان و رمان در ايران (1250-1300)

(A Hegelian Interpretation of the First Literary Manifests about Story and Novel in Iran (1871-1921

از نخستين اظهارنظرهاي «آخوندزاده» تا مقدمه «جمالزاده» بر كتاب «يكي بود يكي نبود»، يعني در يك دوره تقريباً پنجاه ساله، با مجموعه معدودي از گفتارهاي پراكنده درباره داستان و رمان مواجهيم، كه تاكنون كمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. اين گفتارهاي پراكنده را مي توان نخستين مانيفست هاي ادبي درباره داستان و رمان به شمار آورد. در اين نقد و نظرها، مباحثي يافت مي شود كه مي توان آن را به عنوان نقاط مشترك نويسندگان و منتقدان اين عصر به حساب آورد. اخلاقگرايي، واقع گرايي و سودبخشي رمان، سه فصل مشترك تمام اين پاره گفتارهاست. شرايط تاريخي و تحولات اجتماعي عصر مشروطه، فضايي را مهيا ساخته بود كه در آن تنها ادبيات متعهد مي توانست به حيات خود ادامه دهد. نخستين رمان ها و نخستين نقد و نظريه هاي رمان در ايران، در چنين شرايطي شكل گرفت و به ناگزير هدفمندي داستان و رمان در اولويت قرار گرفت. از همين رو در اين مقاله بر آنيم تا نخستين نقد و نظرها درباره داستان و رمان در ايران را با تكيه بر ديدگاه هاي زيبايي شناسانه هگل تفسير و تحليل كنيم. هگل و هگلي ها، محتواي ادبي را مهم تر از فرم ادبي مي دانستند و بر هدفمندي و سودبخشي رمان تكيه داشتند. در پژوهش حاضر مشخص شد كه نخستين نقدها در ايران، تا حد زيادي با زيبايي شناسي هگلي انطباق دارد.

Since the first comments of ‘Akhoond Zadeh’ up to the introduction of ‘Yeki Bood Yeki Nabood’ (once upon a time) by ‘Jamal Zadeh’, in a period of almost fifty years, we encounter with a few scattered speeches about story and novel, which has hardly gained any attention by the researches so far. These scattered notes could be considered as the first literary manifests about story and novel. In these critiques and comments some topics could be considered as the common ideas of writers and critics of that era. Moralism, realism and the profitability of novel are the three common topics of all these few speeches. Historical conditions and social changes of the constitutional era, prepared a space which only the purposeful literature could have flourished in. The first novels and novel critiques in Iran were formed in these situations and the purposefulness of story and novel was prioritized inevitably. Therefore, this article tries to interpret and analyze the first critiques and comments about story and novel in Iran based on Hegel’s aesthetics. Hegel and Hegelians considered the literary content more important than the literary form and emphasized the purposefulness and profitability of the novel. In this research, it is shown that the first critiques in Iran have much in common with Hegelian aesthetics.