كليدواژه :
اشتقاق اكبر , اشتقاق , العين , مقاييس اللغه , راه هاي گسترش زبان عربي
چكيده فارسي :
زبان عربي اشتقاقي است و اين اشتقاق كه خاستگاه يك واژه را مورد بررسي قرار مي‌دهد، يكي از راه‌هاي گسترش زبان مي‌باشد و به گسترش واژگان و معاني آنها كمك مي‌نمايد .از انواع اشتقاق كه در آن ضمن حفظ ترتيب حروف اصلي(ثنايي-دوحرفي)يكي از حروف سه‌گانه به حرفي هم‌مخرج(تجانس) ويا قريب‌المخرج(تقارب) تغيير مي‌يابد، اشتقاق اكبر است كه به روابط معنايي بين واژگان مي‌پردازد. اين پژوهش بر آن است كه اين پديدة زباني را در اولين و قديمي‌ترين فرهنگ لغت مدوّن به زبان عربي يعني معجم «العين» الخليل بن احمد الفراهيدي (وفات 175) كه بر مبناي مخارج حروف و اشتقاق تنظيم شده است، بررسي نمايد. خليل پس از ذكر ثنايي و تقليب لفظ ثلاثي، معناي عام واژه را مطرح كرده و جهت ارتباط معنايي بين واژگاني كه حاوي اشتقاق اكبر هستند، از الفاظي كه بر تشبيه دلالت دارند (مانند «مثل، شبيه،كاف (تشبيه) و يضارع» بهره جسته است. اين معجم منشأ تأليف بسياري از لغت‌دانان در قرن‌هاي بعد گرديد. پس از آن معجم «مقاييس اللغه» احمد بن فارس (وفات 395) كه بر مبناي اصل و ريشه كلمات و اشتقاق تنظيم شده، موردبررسي قرار گرفته است. ابن فارس در موازنه و بيان معناي خاص واژگاني كه اشتقاق اكبر دارند، از لفظ «ابدال» استفاده نموده است. اين كتاب در اواخر عمر مؤلف تأليف شده و مبناي كار فرهنگ‌نويسان پس از خود قرار گرفته است. هدف مقاله از بررسي پديده اشتقاق اكبر در دو فرهنگ لغت مذكور، بيان چگونگي تأثيرپذيري مؤلف مقاييس‌اللغه ازصاحب العين با عنايت به تجانس و تقارب آن و ارزيابي ديدگاه دو نويسنده در اين زمينه مي باشد .روش مقاله توصيفي- آماري است و از خلال اين روش آمار و نتايجي به دست آمده است: 29% واژگان العين و 48% الفاظ مقاييس‌اللغه از اشتقاق اكبر برخوردارند كه 122 واژه،21% در دو معجم، در اين پديده زباني مشترك هستند. اين اشتراك مي‌تواند مؤيد تأثيرپذيري ابن فارس از صاحب العين باشد و در خلق الفاظ و گسترش معاني عربي ايفاي نقش نمايد .
چكيده لاتين :
Arabic is derivative, and this derivation, which examines the origin of a term, is one of the ways in which language is expanded and helps to expand their vocabulary and meaning. Of the derivation types in which, while preserving the order of the original letters (two letter), one of the triple letters is converted into terms like divergence or divergence (convergence), it is an actuality derived that relates to the semantic relations between the vocabulary. The study seeks to explore this linguistic phenomenon in the first and oldest Arabic-language dictionary, Al-Ain -al-Khalil ibn Ahmad al-Farahidi (d. 175), based on the expenditure of the letters. Khalil, after mentioning the two letter words and the termination of the three letter word, poses the general meaning of the word, and the semantic relation between the words that contain the derivation of the term, and which have used the words that refer to it as "methl, shabih, cuff, yodhareo." This collection was originated by many dictionaries in the following centuries. Subsequently, the verse of the "verses of the word" of Ahmad ibn Fars (d. 395), which is based on the principle and the words of the words, has been considered. The Persian has used the word "Abdul" in balancing and expressing the special meaning of the lexical words which are more derived. This book is written in the late years of the author's life and is the basis for the work of the cultivators.
The purpose of this article is to study the phenomenon of the emergence of Akbar in the two dictionaries, the expression of how influential the author of the book is on the subject of his coincidence and assessment, and to assess the views of the two authors in this regard. The methodology of the article is descriptive-statistical. In this method, statistics and results are obtained: 29% of al-Ain's words and 48% of the words are Moghaysis al-Laghata of Azteqagh Akbar, in which 122 words, 21% in two dictionaries, are common in this phenomenon. Subscription can confirm the influence of Ibn Fars from Sahib Al-Ain which plays the role of creating words and expanding Arabic meanings.
