منابع تاريخ ادبيات گويشي در ايران پس از اسلام

Historical Sources of Iran's Dialectal Literature after the Islamic Conquest

ادبيات غني ايراني تاريخي چند هزارساله را در پيشينة خود دارد كه بي‌ترديد نياز است بخش‌هاي مختلف آن به تفكيك مورد بررسي قرار گيرند و تاريخ آن‌ها تدوين گردد. يكي از مهم‌ترين اما مغفول‌ترين اين بخش‌ها تاريخ ادبيات گويشي ايران پس از اسلام است. در مقاله حاضر سعي مي‌كنيم نشان دهيم چه تعداد كتاب‌هاي مستقل و چه مقدار داده‌هاي گويشي در ميان اسناد كهن به صورت پراكنده موجود است. به علت پراكندگي و عدم انسجام نياز است كه اين داده‌ها با طرحي سامانمند و منظم گردآوري شوند. اين گام اول براي طرح تدوين تاريخ ادبيات گويشي ايران است. در اين مقاله تلاش مي‌كنيم با جمع‌آوري و سامانمندي اين داده‌ها طرحي كلي از منابعي كه به نوعي حاوي داده‌هايي از زبان‌ها و گويش‌هاي ايراني كهن هستند به دست دهيم كه مقدمه‌ايست بر طرح تدوين تاريخ ادبيات گويشي. با اين هدف منابع اين حوزه را به دو دسته تقسيم نموده ايم: 1. منابعي كه حاوي متون گويشي هستند كه به دو دستة كلي قابل تقسيم اند: الف. آثار بازمانده از اقليت‌هاي مسلمان شامل گويش گوراني (فرقه اهل حق (يارسان)) و گويش استرآبادي (فرقه حروفيه). ب. اشعار، منظومه‌ها و قطعات صرفاً ادبي گويشي. 2. منابعي كه حاوي لغات گويشي هستند و بنابراين در زمره «گونه»‌هاي زبان فارسي قرار دارند. اين دسته از متون بر اساس خط آن‌ها به دو دسته تقسيم مي‌شوند: الف. آثار به خط غير عربي شامل متون فارسي- عبري، متون فارسي- سُريانى و متون فارسي- مانوى. ب. آثار به خط عربي.

The rich Persian Literature has a millennia of history that needs to be studied and codified in detail and discretely. One of the most important, but dully studied, parts of the literary history of the Persian Literature is the history of dialectal literature after the Islamic Conquest. In the present study, the quantitative aspect of independent books, data and documents regarding the dialectal literature will be surveyed among sporadic antiquarian sources. Due to the sporadic nature of sources and data, it is necessary to collect them in an orderly and systematic outline. This necessity is the first step towards codifying literary history of Iran's dialectal literature. Therefore, the present study will materialize its collected data in a comprehensive and orderly outline so that all the Sources regarding ancient dialects and languages of the country can be included and a prelude towards codifying literary history of the dialectal literature can be realized. The present study categorizes its historical sources into two groups: 1) sources that comprise dialectal texts, which can be subcategorized into two groups: a) sources that are written by Muslim minorities in Gorani and Astarabadi dialects b) poems, anthologies, collections and literary analects which are written in dialect 2) sources that include dialectal lexicons and can be categorized under linguistic genres of the Persian Language. These sources can be graphologically subcategorized into two groups: a) sources that are written in non-Arabic alphabets such as Hebrew-Persian texts, Persian-Syriac texts and Persian-Manichaean texts b) sources that are written in the Arabic alphabet.