متكلمان اشعري و علم منطق

Ash`arite Theologians` Views on Logic

منطق‌دانان علم منطق را معيار درستي انديشه مي‌دانند. متكلمان مواضع مختلفي نسبت به اين ادعا اتخاذ كرده‌اند، تا آنجا كه حتي گاهي رهبران يك جريان و مذهب فكريِ پرحضوري مانند اشاعره در برابر آن ادعا به رويارويي با يكديگر نيز برخاسته‌اند. كاوش آثار اين متكلمان بدان مي‌انجامد كه آنها نسبت به علم منطق يكسان سخن نگفته‌اند. نتيجۀ تحقيق حاضر آن است كه متكلمان اشعري در مواجهه با علم منطق سه دوره را تشكيل داده‌اند: قبل از سده پنجم هجري، مخالفت فراواني از سوي اين متكلمان نسبت به منطق ابراز مي‌گرديد. با ظهور نوشته‌هاي غزالي، منطق به فراز مي‌رسد. بعد از او، اشاعره سه طيف را تشكيل داده‌اند: بسياري چون فخرالدين رازي، شمس‌الدين محمد سمرقندي، تفتازاني و شريف جرجاني از باب موافقت وارد شدند، شماري با شدت از تحريم اشتغال به منطق سخن گفته‌اند و كساني چون تقي‌الدين سبكي كوشيدند به نحوي بين رويكرد موافقان و فتاواي تحريمي وفاقي برقرار كنند.

Logicians view logic as the measure for truth of thought. Theologians have taken such different views on the claim that has caused a deep opposition among a strong Sunni sect like Ash`rites. The theologians, therefore, have differed when speaking of logic. As explained in the paper, Ash`arite theologians have viewed on logic during three periods: before the fifth of Hijrah, they oppose logic largely. Ghazzali`s works have considerably upgraded the place of logic. After him, however, Ash`arite theologians formed three groups: many of them including Fakhr al-Din Razi, Shams al-Din Mohamad Samarqandi, Taftazani and Sharif Gorgani have agreed it. And some of them opposed it and viewed those studying it as doing unlawful action. The third group including those as Taq al-Din Sobki tried to harmonize the two opposite views