نقش درخت سرو و معاني نمادين آن در نگاره هايي از «شاهنامه تهماسبي»

Studying the Role and Symbolic Meanings of Cypress Tree (Sarv) in Miniatures of Tahmasbi Shahnameh

درخت همواره در اعتقادات و فرهنگ هاي مختلف جايگاه ويژه و ارزش و تقدسي خاص دارد. ايرانيان نيز به درختان احترام بسيار مي گذاشتند. از جمله درختاني كه نزد مردم ايران داراي مفاهيم رمزي و نمادين و داراي قدرت اساطيري بوده، سرو است كه همواره مورد توجه شاعران و اديبان در دوره هاي مختلف به ويژه سده هاي چهارم و پنجم هجري قرار داشته است. حكيم ابوالقاسم فردوسي از شاعراني است كه از تمامي گياهان به ويژه سرو و مفاهيم نمادين آن استفاده كرده، با توجه به انواع گوناگونش صفات بسياري را منتسب به آن دانسته و با بهره جستن از آن توصيفات دل انگيزي از طبيعت و انسان ها داشته است. شاهنامه تهماسبي به عنوان يك شاهكار هنر نگارگري همين مفاهيم نمادين و رمزگونه را در نگاره هاي خويش به تصوير كشيده است. تاكنون هيچ پژوهش مستقلي درباره بررسي نقش درخت سرو در نگاره هاي اين شاهنامه انجام نگرفته است. بررسي و تحليل دقيق نگاره هاي اين شاهنامه نيازمند نمادشناسي گياهان و به ويژه درخت سرو در آنهاست. نوشتار حاضر پاسخي است به اين سوالات : آيا درخت سرو در اين نگاره ها نقش تعيين كننده اي دارد و نيز ميزان ارتباط اين عنصر با ديگر عناصر تصوير تا چه حد است؟ فرضيه حاكي از آن است كه سرو هم از لحاظ بصري و هم نمادين نقش موثري در تصوير دارد و ميزان ارتباطش با پهلوانان و و شخصيت هاي برجسته نگاره بسيار زياد است. روش تحقيق به شيوه تحليلي و توصيف تعدادي از مهم ترين نگاره هاي اين شاهنامه با استناد به متون نمادشناسي و منابع ديگر است. نتايج پژوهش نشان ميدهد كه نگارگر ايراني با توجه به نمادهاي طبيعت با به كار بردن نمادهاي ديگر از جمله آب، كوه، سنگ و درختان ديگر در كنار سرو معاني و مفاهيم نمادين آن و نيز ارتباط او با قهرمانان و شخصيت هاي نگاره اش را پررنگ تر و زيباتر جلوه داده است. همچنين در اين نگاره ها سرو نماد ناميرايي، مردان بزرگ، جاودانگي، عظمت، نيكي، آزادي و آزادگي است.

According to different beliefs and cultures، trees are considered as valuable and sacred beings، and Iranians also have much respect for the tree. Cypress tree is one of the trees with symbolic concepts and mythological power among the Iranians who has won the attention of the poets and authors in different periods، especially the 4th and 5th centuries AH Hakim AbulQasim Ferdowsi is one of the poets، who has used all types of plants، particularly cypress and its symbolic concepts and، considering its various types، has attributed many traits to it; thus،he could present many pleasant descriptions from the nature and human Tahmasbi Shahnameh، as a Persian miniature masterpiece، has depicted the same symbolic and mysterious concepts in the miniatures. There has been no independent research on the role of cypress tree in the miniatures of Tahmasbi Shahnameh. Detail analysis of the miniatures in this Tahmasbi Shahnameh required the symbolism of plants، particularly the cypress tree. The present article is a response to the questions such as "Is the cypress tree important in these miniatures?" and also "How much this element is associated with other elements?" The hypothesis indicates that the cypress plays an effective role in images، both visually and symbolically، and it is highly associated with heroes and prominent characters of the miniature. The research method is analytical and some of the most important miniatures of Tahmasbi Shahnameh are described based on symbolism literature and other references. The results show that Iranian miniaturist، considering the symbols of nature، has presented the symbolic meanings and concepts of cypress and its association with heroes and characters in the miniatures using other symbols such as water، mountain، stone، and other trees along with cypress. In these miniatures، the cypress tree is also the symbol of immortality، great men، eternity، grandeur، goodness، and freedom.