تحليل ساختاري اسلوب تهكم در خطبه هاي نهج البلاغه

Structural analysis of al-Tahakkom in the sermons of Nahj al-Balagha

اسلوب تهكم همواره يكي از متداول ترين شيوه هاي ادبي جهت تنبيه و هشياري مخاطب بوده است. بدين صورت كه متكلم جهت توهين، تحقير و يا تنبيه مخاطب،لفظي را به جاي لفظي ديگر مي آورد؛ مانند زماني كه مدح را به جاي ذم و وعد را به جاي وعيد به كار گيرد. اين صنعت بلاغي در هر دو علم معاني و بيان مورد نظر دانشمندان بلاغت بوده است و امام علي(ع) در بسياري از خطبه هاي نهج البلاغه با اهداف مختلف از اين صنعت ادبي بهره گرفته اند. جستار حاضر مي كوشد تا ضمن استخراج نمونه هاي مختلف اسلوب تهكم از ميان سخنانِ حضرت، به تحليل و ارزيابي آن ها پرداخته و هر كدام از آنها را در طبقه بندي خاص خود قرار دهد. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد، بيشترين نمونه هاي تهكم در خطبه هاي نهج البلاغه در حيطه علم معاني مي گنجد و در قالب جمله هاي خبري كه از اغراض ثانويه برخوردار است، نمود دارد و اسلوب تهكم با استمداد از علم بيان، گستره كمتري را به خود اختصاص داده است. همچنين دليل استفاده حضرت از اين ساختار در بيشتر خطبه ها، تنبيه و بيداري دوستان و ياران خويش است و فقط در مواردي خاص از اين اسلوب جهت تحقير و توهين استفاده نموده اند.

Mockery or irony (al-Tahakkom) has always been one of the most common literary styles in order to punish or to awake the addressee. al-Tahakkom in its original definition refers to the art of using one verb instead of another with the purpose of insulting، humiliating or punishing the addressee. The use of eulogy instead of criticism is a common example for this kind of figures of speech. Such rhetorical expression has always been important for scholars in both semantics and rhetoric. In this regard، al-Tahakkom has been used in many sermons of Nahj al-Balagha which points out to the importance of this structure form the viewpoint of Ali ibn Abi Talib (PBUH). The present article intends to extract various types of Mockery (al-Tahakkom) in the sermons of Nahj al-Balagha and analyze them with the purpose of classifying them in different categories. Most examples of al-Tahakkom in Nahj al-Balagha are situated in the area of semantics، in comparison with rhetoric، and appear in the forms of predicative sentences which include secondary purposes. And finally the paper concluded that this structure has been used by Imam Ali (A.S) in most sermons of Nahj al-Balagha for informing and awakening of his friends and companions، and only in special and rare cases this method has been used for humiliation or insult.