روش شناسي ابن ميثم بحراني در شرح واژگان نهج البلاغه

Ibn Meisam's method in the commentary of the words of Nahj al-Balagha

شرح ابن ميثم بر نهج البلاغه، علاوه بر جايگاه فلسفي و كلامي، از اهميت لغوي نيز برخوردار است و بررسي ها و اشارات لغوي و بلاغي فراواني در آن وجود دارد. از آن جا كه ماده اصلي ادبيات، واژه است و فهم نيكوي هر اثر ادبي، نيازمند فهم واژگان آن است؛ ابن ميثم نيز پيش از شرح كامل عبارات، با سبكي خاص، ابتدا به شرح معاني واژگان پرداخته است. مقاله حاضر، نظر به اهميت ادبي و لغوي اين شرح، با شيوه توصيفي تحليلي و با استخراج نمونه هايي از اين شرح، شيوه شارح را در شرح واژگان، مورد بررسي قرار داده و به اين نتيجه رسيده است كه شارح در شرح واژگان، مقلد صرف نبوده و تنها به ذكر معاني واژگان از منابع پيشين بسنده نكرده است؛ بلكه با رويكرد لغوي و نقدي به اين امر پرداخته است. وي به معاني اصطلاحي، تفاوت هاي معناييِ واژگان متقارب المعني و اشتقاقات لغوي واژگان اشاره كرده و گاهي نيز به آيات قرآن، احاديث، اشعار و امثال عربي، نكات صرفي، نحوي و بلاغي استناد جسته است. شارح در برخي موارد با رويكردي نقدي، نظرات شارحان و مفسران پيشين را درباره معاني واژگان مطرح كرده، به تاييد يا نقد آن ها پرداخته و يا برخي را بر برخي ديگر ترجيح داده است.

Ibn Meisam's Commentary of Nahj al-Balagha has not only enjoyed a philosophical and theological place، but it has also enjoyed a literary and lexical importance. In this commentary there are a lot of verbal and rhetorical studies. Since a word is the main material of literature، and a good understanding of any literary work، needs to understand its words، Ibn Meisam، before a full commentary of terms، explained the meaning of words with a particular style. The present study examines، Ibn Meisam's method in the commentary of the words of Nahj al-Balagha by extracting some samples from it، in a descriptive-analytical way. In this paper، it is concluded that the commentator not only described the words، as an emulator and not only relied the meaning of the words from earlier sources But also he explained the meaning of the words by lexical and critical methods .He referred to the technical meanings، semantic differences of synonyms، and lexical derivatives. Sometimes he referred to Quranic verses، Imams's sayings، Arabic proverbs and poems، grammatical and rhetorical points. The commentator in some cases with critical approach، commented the opinions of previous commentators about the meaning of words to approve or criticize them or prefer some of them to others.