حكمت معتدل و دو مسئلۀ فلسفي

Moderate Theosophy and Two Philosophical Problems

حكمت معتدل يا مدرسه معتدل، عنواني است كه افكـار و انديشـه هـاي حكـيم سـده يازدهم و دوازدهم هجري قمري، ملا محمد تنكابني بدان متصف شده است. در اين مقاله، وجه تسميه انديشه ها اي او به مدرسه معتدل بررسي شده و روشـن مي شـود در دو سده ياد شده، دو مسئله اشتراك معنوي وجود و اوصـاف الهـي از جنجـالي تـرين مباحث بودند كه افزون بر صبغه فلسفي، از مباحث حـوزه فلسـفه ديـن نيـز بـه شـمار مي روند. اغلب انديشمنداني كه شاگرد ملا رجبعلي تبريزي بودنـد، بـه پيـروي از او، اشتراك معنوي وجود را منكر شـده و در بحـث اوصـاف الهـي نيـز روشي خـلاف حكماي مشهور در پيش گرفته اند، حكيم تنكـابني نيـز از شـاگردان تبريـزي بـوده و فلسـفه را نـزد او خوانـده اسـت؛ ولـي در هـر دو مبحـث از اسـتادش مـلا رجبعلـي و شاگردان اوفاصله گرفتـه و بـا نقـد نظـر آنـان، بـه اثبـات اشـتراك معنـوي وجـود و اوصاف واجب الوجود پرداخته است، همين سبب شده او در فلسـفه، پيـرو مدرسـه و مكتب معتدل به شمار آيد.

Moderate theosophy or moderate school that characterizes the thoughts of Mullah Muhammad Tonekaboni, the theosopher in 11th and 12th century A.H. This article investigates the appellation of his thought to moderate school; and it would make clear that in the mentioned centuries the two problems of content participation of existence and divine attributes were the most controversial issues, which is of the field of philosophy of religion and philosophical theme. Most of students of Rajab Ali Tabrizi followed him in denial of content participation of existence and choose a different method in the field of divine attributes against the famous theosophers. Although Tonekaboni was the student of Tabrizi and learned philosophy from him; he moved away from him and his students and proved the content participation of existence and the attributes of the necessary being; that is the reason that he is counted as the moderate school in philosophy.