اولويت بندي عوامل موثر بر عدم مشاركت ذينفعان در طرح هاي آبخيزداري بر اساس ديدگاه كارشناسان، منطقه مورد مطالعه: حوزه هاي آبخيز مشرف به شهر تهران

Prioritizing preventing factors affecting on stakeholders' participation in watershed plans based on experts' idea, case study: watershed area surrounding city of Tehran

آگاهي از عوامل موجود بازدارنده مشاركت مردمي در طرح هاي آبخيزداري، اصولي ترين گام در تحقق مشاركت موثر مردمي و دستيابي به اهداف مديريت يكپارچه حوزه هاي آبخيز است. حوزه هاي آبخيز مشرف به شهر تهران، مشتمل بر 12 حوضه بوده كه رواناب خروجي آن ها از اراضي شمالي شهر تهران و عرصه هاي مجاور شمال شرقي آن يا به عبارتي ديگر، شميرانات عبور مي نمايد. عوامل متعددي مي توانند بر عدم مشاركت مردم در طرح هاي آبخيزداري دخالت داشته باشند كه در اين تحقيق در قالب چهار شاخص اقتصادي، اجتماعي، انساني و برنامه ريزي طبقه بندي شدند. نتايج حاصل از اولويت بندي شاخص هاي موثر بر عدم مشاركت ذينفعان در طرح هاي آبخيزداري مبتني بر اوزان به دست آمده از روش فرايند تحليل سلسله مراتبي فازي (FUZZY-AHP) بر اساس پرسش نامه از كارشناسان اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري استان تهران و شهرستان هاي مربوطه نشان مي دهد كه شاخص هاي اقتصادي و انساني به ترتيب بيشينه و كمينه اولويت را به خود اختصاص داده اند. به طوري كه رتبه بندي شاخص ها مبتني بر وزن نرمال شده، به ترتيب اهميت از بيشينه به كمينه به صورت شاخص اقتصادي، برنامه ريزي، اجتماعي و در نهايت انساني است. همچنين، در اين تحقيق زيرشاخص هاي موثر بر عدم مشاركت ذينفعان در طرح هاي آبخيزداري بر اساس شاخص هاي چهارگانه مبتني بر مطالعات كتابخانه اي، پرسش از كارشناسان و نيز مراجعه به منطقه و مصاحبه حضوري با 240 نفر از ساكنان و بهره برداران منطقه ايجاد شد و در نهايت، روايي پرسش نامه مبتني بر نظرات خبرگان به تاييد نهايي رسيد. نتايج حاصل از رتبه بندي زير شاخص ها مبتني بر آزمون فريد من نشان دهنده تفاوت نقش زيرشاخص هاي موثر بر عدم مشاركت ذينفعان در طرح هاي آبخيزداري است. به طوري كه «ناديده گرفتن درآمد مردم به عنوان انگيزه اقتصادي مستقيم» با ميانگين رتبه 10.77 و «پايين بودن سطح سواد و آگاهي» با ميانگين رتبه 1.80 به ترتيب بيشينه و كمينه ميانگين رتبه را به خود اختصاص داده است. در اين تحقيق، زيرشاخص «ناديده گرفتن درآمد مردم به عنوان انگيزه اقتصادي مستقيم» از شاخص اقتصادي، زيرشاخص «تمركز قدرت تصميم گيري در مركز» از شاخص برنامه ريزي، زيرشاخص «عدم اعتماد نسبت به نتايج پروژه ها» از شاخص اجتماعي و نيز زيرشاخص «عدم آموزش ساكنان حوضه در خصوص طرح ها و اهداف مربوطه» از شاخص انساني به عنوان مهمترين زيرشاخص ها رتبه بندي شدند.

Consciousness of preventing factors affecting on stakeholder participation in watershed areas' plans is a main principle in realization of effective participation of stakeholder and obtaining integrated watershed management goals. There are twelve watershed areas surrounding the city of Tehran that their runoff influence on northern and northeast parts of Tehran. Different factors can prevent stakeholder' participation that they have been classified into economic، social، human and planning indices. Obtained results from prioritizing effective indices on preventing stakeholder' participation in watershed plans based on obtained weights from Fuzzy-AHP method and questionary data obtained from Administration of Natural Resources and Watershed Management and its branches indicate that economic and human indices have respectively maximum and minimum priorities، in the manner that prioritization of indices based on normalized weights from maximum to minimum importance are economic، planning، social and finally human، respectively. In this research، preventing sub-indices affecting on stakeholder' participation in watershed area´s plans were created based on library studies، expert ideas and also interviewing with 240 residences and finally the validity of questionary was verified based on expert ideas. Obtained results with ranking sub-indices based on the Friedman test show that sub-indices have different roles in preventing stakeholder' participation in watershed plans، in the manner that “ignoring people´s income as a direct economic motivation” with mean rank of 10.77 and “being low literacy and knowledge” with mean rank of 1.80 have a maximum and minimum of mean rank، respectively. In this research، sub-indices of “ignoring people´s income as a direct economic motivation” from economic index، “concentration of decision making power in center” from planning index، “shortage of trust to project results” from social index and finally “shortage of education of watershed residents about plants and their purposes” from human index were ranked as the most important sub-indices.