بررسي ويژگي هاي هيدروژيومورفولوژيك حوضه‌هاي آبريز كلان شهر تهران با تاكيد بر سيل‌خيزي

Investigation on Hydrogeomorphologic Characteristics of Tehran Metroplis Watersheds with Emphasis on the Flood Prone Zones

بررسي و شناخت عوامل و ويژگي‌هاي هيدروژيومورفولوژيك و چگونگي تاثير آنها در مديريت حوضه‌هاي آبريز در جهت كاهش خسارت ناشي از رخداد سيل، از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. تحقيق حاضر، با هدف بررسي ويژگي هاي هيدروژيومورفولوژيك حوضه‌هاي آبريز كلان شهر تهران با تاكيد بر سيل‌خيزي از طريق برآورد و بررسي خصوصيات فيزيوگرافيك حوضه هاي آبخيز مسلط بر كلان‌شهر تهران انجام گرفته است. در اين مقاله، براي بررسي سيل خيزي حوضه، نقشه‌هاي‌ ژيومورفولوژي منطقه ي تهران تحليل و نقشه ي واحدهاي پاسخ هيدرولوژيك، ترسيم و نمودارهاي دبي‌هاي حد بيشتر لحظه‌اي در ايستگاه‌هاي هيدومتري هفت‌حوض (دركه)، سولقان (كن)، پل تجريش (دربند) و قلاك (دارآباد) ترسيم شده است. اين تحقيق با استفاده از مطالعات كتابخانه اي، نقشه‌هاي توپوگرافي1:50000 و زمين شناسي 1:100000، DEM 30 متري منطقه ي D مورد مطالعه، عكس‌هاي ‌هوايي سال1334 و تصاوير ماهواره‌ايGoogle Earth و با به كارگيري نرم‌افزارهايArc GIS ،FreeHand , WMS و Excel انجام گرفته است. نتايج تحقيق نشان مي دهد، به علت تاثيرات خصوصيات فيزيوگرافيك حوضه‌هاي آبريز مسلط بر كلان‎شهر تهران، از جمله، شكل حوضه‌ها، مساحت و طول كم آبراهه‌هاي اصلي، وجود اختلاف ارتفاع و شيب زياد شمالي- جنوبي، فاصله ي كم بين حوضه ي دريافت و بخش خروجي حوضه ها و كوتاهي زمان تمركز و مداخلات انساني، رواناب‌هاي حاصل از بارندگي در مدت زمان اندك وارد پيكره ي شهري مي‌گردد. نقشه ي HRUS حوضه‌هاي مورد مطالعه، نيز نشان‌دهنده ي تنوع زياد واحدهاي پاسخ هيدرولوژيك بيشتر حوضه‌ها، به‌ ويژه حوضه ي ‌كن است. همچنين، بررسي نمودارهاي داده‌هاي دبي حد بيشتر لحظه اي، نشان داد كه در ايستگاه‌هاي هفت‌حوض و قلاك نوسان زياد بوده و با توجه به پيشينه ي سيل‌خيزي در محدوده ي مورد مطالعه، به دليل وضعيت و ويژگي‌هاي هيدروژيومورفولوژيك حوضه‌هاي آبريز در بالادست، كلان‌شهر تهران به شدت متاثر از رخداد سيلاب است و اين مخاطره پديده ي هميشگي آن خواهد بود.

Hydrogeomorphology is one of the branches of physical geography that studies the forms of roughnesses caused by the action of water in the environment. Investigation and understanding the causes and characteristics of hydrogeomorphology and how to manage watershed areas within order to reduce the damage caused by flood events has more importance. This study aimed to investigate of hydrogeomorphologic characteristics of Tehran metropolis watersheds with emphasis on the flood prone zones through the assessment and review of watershed physiographic characteristics which dominate the metropolis of Tehran. Preparation and geomorphological mapping and map of the hydrological response units, flow charts drawn up for Hafthowz stations (Darake), Sooleghan (Kan), Poletajrish (Darband) and Qlak (Darabad) were done next. Extended aim of this study was to investigate the characteristics of the watershed of Tehran metropolis with an emphasis on flood through the assessment of watershed physiographic characteristics that dominate the area. Research approach was analytical- descriptive, using library studies, 1: 50,000 topographic maps and 1: 100000geological maps, 30 meter DEM of area, air photos of the year 1955 and satellite images of Google Earth and the utilization of ArcGIS, FreeHand, WMS and Excel were done. The results show that, due to the impact of watershed physiographic features including, watershed shape, area and low of drainages length, height and steep north-south difference that dominate the metropolis of Tehran, a small distance exists between the apex of watersheds and the receiving watersheds output and short duration of time of concentration and human interventions, and the urban runoff from rainfall in the study area. HRUS map of studied catchments represents the great diversity of hydrological response units most of the watersheds, especially the Kan watershed. The maximum instantaneous flow rate data charts, showed that Hafthowz and Qlak stations have a high variability due to the flood history in Tehran metropolis, due to their situation and hydrogeomorphologic properties of its upstream watershed which is heavily affected by flood events and that will be ordinary in Tehran region.