تعارض قانون و موضع فقهي برخي مراجع معاصر پيرامون هويت و حقوق طفل آزمايشگاهي

Inconsistency between law and contemporary Islamic scholars’ opinion about the identity and rights of the laboratory child

باروری و فرزندآوری به عنوان یكی از نیازهای جوهری خلقت، با توسعه جوامع انسانی دائماً در فراز و نشیب بوده است. پیشرفت های دانش پزشكی در روش‌های نوین باروری، دگرگونی‌هایی را در آن پدیدار نمود. بارداری با دخالت شخص ثالث كه بحثی بسیار جدی، پر تلاطم و چالش برانگیز به شمار می‌رود، از جمله این دگرگونی‌ها است. با عنایت به روند سریع استفاده از این تكنولوژی در كشور، مبهم ماندن جوانب و پیامدهای مترتب بر آن به ویژه برای كودكان حاصل از این روش ها، تنقیح مناسبی را می‌طلبد. بدین منظور، پژوش حاضر با هدف بررسی هویت و حقوق  كودكان حاصله از روش های كمك باروری با بهره‌گیری از استفتائات فقهای عظام معاصر در گستره قانون، قابل واكاوی است. در این مطالعه ابتدا با استفاده از كلید واژه‌هایی مانند نسب، ولایت، اهدای جنین و  ناباروی در منابع معتبر فقهی و حقوقی و سایت های معتبر، مطالب مرتبط استخراج شد و سپس در بخش میدانی با روش كیفی، نظرات مكتوب برخی مراجع عظام تقلید معاصر شیعه در خصوص هویت كودكان آزمایشگاهی با دخالت شخص سوم استفتاء گردید. نتایج این پژوهش تركیبی در دو بخش نظری و میدانی نمایان ساخت كه دیدگاه فقهای عظام معاصر با دیدگاه مقنن در قانون اهدای جنین تناسب ندارد، زیرا فقها همچنان بر نظر فقه سنتی ابرام دارند و صاحبان نطفه و تخمك را به عنوان والدین طفل قلمداد می‌كنند كه این امر با تكالیفی كه در متون قانونی برای زوجین اهدا گیرنده گنجانده شده است، همسو نمی باشد. به این بیان كه فقها طفل حاصل از اهدای جنین را به اهدا گیرندگان ملحق نمی‌دانند، در حالی كه از فحوای خطاب مقنن به ویژه با توجه به وظایفی كه قانون اهدای جنین به زوجین نابارور بر دوش آن ها نهاده، پذیرش ضمنی اهدا گیرندگان به عنوان والدین طفل استنباط می‌شود. این امر طفل را دچار بحران هویت نموده وانگهی، در مواردی او را از حقوق شهروندی محروم می‌سازد. در نتیجه با عنایت به اینكه قوانین جاری و ساری كشور با نظرات فقهای عظام معاصر تعارض دارد، در راستای مرتفع نمودن آن و جلوگیری از تشتت آراء، حكم به پذیرش اهدا گیرندگان به عنوان والدین حكمی طفل، راه‌گشا خواهد بود.

Reproduction and fertility are considered a substantial need for the survival of the human race and has seen its ups and downs. Advances in Assisted Reproductive Technology (ARTs) have brought some changes as well as challenge in human reproduction. For instance, involvement of a third-party in pregnancy has become a challenging practice. Given the rapid application of ARTs in Iran, obscure aspects and consequences associated with this technology need to be elaborated. The present study aimed at investigating the identity and rights of children resulting from ARTs based on the existing laws and the opinions of the contemporary Shi’ite Grand Ayatollahs. First, by reviewing the sources of Islamic law as well as searching the legal and reliable electronic resources -using key terms such as parentage, guardianship, embryo donation and infertility- the existing laws and regulations about ARTs have been analyzed. Then, by a qualitative method, written opinions of some contemporary Shi’ite Grand Ayatollahs regarding the identity and the rights of a child born by involvement of a third party were collected. The result shows inconsistency between the opinion of the contemporary Islamic jurists and the existing law about embryo donation. Islamic Jurists believe that the child of embryo donation does not belong to the recipient couple. However, according to the Embryo Donation Act, in particular with regard to the duties placed upon infertile couples, who receive the donated embryo, implicitly accept the recipient couple as the parents of the child. This eventually leaves the child with an identity crisis besides deprivation of citizenship rights in some cases. Accordingly, as the current rules and legislations of Iran conflicts with views of the Islamic jurists, to resolve this problem, a revision to accept the recipients as legal parents of the child is necessary.