كندوكاوي در نسبتِ ارگونومي و معنويت بخشي نور روز در معماري مساجد

An Investigation on the Ergonomic Proportion and Spirituality of Daylight in Architecture of Mosques

ادراك انسان از فضا با تغيير روشنايي در عين ثابت بودن ساير عوامل تغيير مي كند و احساس ناشي از آن بر عملكرد فرد تاثير دارد؛ اما در دوران معاصر دسترسي راحت به منابع روشنايي مصنوعي و عرضه ي فراوان و ارزان انرژي الكتريكي كميت را جايگزين كيفيت نموده است. شيوه هاي كنترل نور روز در جهت افزايش بهره وري فرد از فضا به شيوه ي خلاقانه اي در معماري تاريخي ايران به كار رفته و انسان ركن اصلي اين طراحي محسوب مي شود. دانشي كه امروزه به تطبيق دادن محيط با شرايط و ساختار فيزيكي انسان مي پردازد، ارگونومي نام دارد. ميكروارگونومي زيرمجموعه ي ارگونومي به بررسي عوامل فيزيكي محيط مي پردازد كه روشنايي بخش مهمي از آن تلقي مي شود. تحقيق حاضر با هدف بررسي چگونگي تاثيرات كيفي و كمي نور روز بر رضايت فرد حين عبادت دو مسجد والا از عصر صفويه، مسجد امام و مسجد شيخ لطف الله را به دليل كاربرد هنرمندانه ي ويژگي هاي كيفي نور در جهت ايجاد احساس معنويت در فرد انتخاب نموده و با دو مسجد معاصر، مسجد قبا و مسجد جامع شهرك غرب مقايسه كرده است. بدين منظور از پرسشنامه ي شاخص جهاني روشنايي ارگونوميكي و نرم افزار تحليل گر آن SPSS و ELI-calculator استفاده شده تا اطلاعات كيفي به داده هاي كمي تبديل شود. نتايج تحقيق نشان مي دهد كه بهبود عملكرد و آسايش بصري از طريق طراحي نورگيرها ميسر مي شود. نور روز مي تواند عاملي تعيين كننده در ميزان روابط افراد و تحريك كننده ي حسّ كاربر براي عبادت باشد و چگونگي آن رضايت فرد را حين عبادت رقم مي زند. در نهايت بايد گفت دانشي كه محققان غرب با عنوان ارگونومي فضايي در سال 2010 در جهان پايه گذاري نمودند، بيش از چهارصد سال پيش در تفكرات و طراحي هاي معماران قديم ايراني ظهور عيني يافته و مي توان ارگونومي را دانش بومي سرزمين ايران نام نهاد.