رابطه نيما با سعدي بر اساس نظريه «اضطراب تاثير» هرولد بلوم

هرولد بلوم در مهمترين اثر خود به نام «اضطراب تاثير» بر رابطه ديالكتيك، اما ستيزه‌جويانه شاعران جديد با شاعران گذشته تاكيد كرده است. بر اساس نظريه بلوم، همواره كشاكشي بين شاعران گذشته و حال وجود داشته است. اين رابطه در اغلب موارد، بر پايه هم سويي و همدلي نيست، بلكه رابطه‌اي جَدَلي بر محور قدرت تاثير شاعرانه استوار است؛ رابطه‌اي كه از طريق آن شاعران متقدّم با «بدخواني خلّاق»1 آثار ادبي گذشتگان، به آفرينش آثار جديد توفيق مي‌يابند. بلوم فرآيند «خَمِش»2 را به عنوان روشي براي بدخواني خلّاق مطرح مي‌كند. خَمِش نوعي انحراف يا بدخواني بازنگرانه است كه متضمّن كوچك شمردن قدرت شاعر متقدّم است. بلوم براي تبيين نظريه خود، از نظريه فرويد؛ يعني عقده اُوديپي استفاده مي‌كند و توضيح مي‌دهد شاعران متاخّر براي چيره شدن بر متقدمان به نفي و انكار آنها مي‌پردازند. نظريه بلوم مي‌تواند تا اندازه زيادي جدالهايي را كه ميان روشنگران و شاعران عصر مشروطه به بعد بر سر سلطه ادبي سعدي درگرفته بود، تبيين نمايد. خوانش نيما و نيز برخورد منتقدانه وي با شكل و محتواي آثار سعدي، براي رها كردن خود و ذهن عمومي از تاثير و تسلط مسلم سعدي در آن دوره، مصداق بدخواني خلّاقانه‌اي است كه بلوم آن را مطرح مي‌كند. انتقاداتي كه نيما بر شعر سعدي وارد مي‌كند، صرف نظر از درستي يا نادرستي آنها، بيشتر با انگيزه كاستن از اقتدار ادبي شاعري بوده است كه به نماد جهان و ادبيات سنّتي مبدّل شده بود. نيما بر ويژگي «سهلِ ممتنع» بودن و نيز نداشتن «تركيب و تلفيقات تازه» و سطحي بودن احساسات عاشقانه و عَرَضي بودن تصوف در آثار وي و نيز خالي از ابهام بودن شعر سعدي خرده مي‌گيرد. انتساب اين نقدها، به فرض درستي آنها، البته تنها به شعر سعدي محدود نيست كه شعر اغلب آثار شاعران كلاسيك را شامل مي‌شود. نيما، تحت لواي اين انتقادات به جدال با نماد شاعران كلاسيك مي‌رود تا با كاستن از اعتبار ادبي آنها، به سهولت بيشتري بنا به نظريه بلوم، نظام نوين ادبي خود را برقرار سازد.