ارزيابي اثر خشكسالي بر منابع آب زيرزميني با استفاده از شاخص SPI (مطالعه موردي: دشت شهربابك، استان كرمان)

Assessment of Drought Impact on Groundwater Resources Using SPI Index (Case study: Shahr-e-Babak Plain, Kerman Province)

بررسي تغييرات منابع آب زيرزميني در برنامه‌ريزي و مديريت پايدار منابع آب هر منطقه اهميت فراواني دارد و مديريت علمي آن نيازمند دانستن رابطه آن با خشكسالي است. در اين پژوهش متغيرهاي تبخير، دما، بارندگي از داده‌هاي اقليمي و از داده‌هاي هيدرولوژيكي دبي و همچنين داده‌هاي عمق آب زيرزميني 50 حلقه چاه مشاهده‌اي در دشت شهربابك واقع در غرب استان كرمان طي دوره آماري 94-1371 استفاده شد. ابتدا شاخص SPI، طولاني‌ترين دوره و تعداد سال‌هاي مواجهه با خشكسالي محاسبه شدند. سپس با استفاده از آزمون ناپارامتري من ـ كندال روند تغييرات شاخص SPI، تبخير، دبي و عمق آب زيرزميني مشخص شدند. نتايج نشان داد كه در اكثر ايستگاه‌ها در طول 33 سال اخير، روندهاي عمق آب زيرزميني، تبخير، دبي و شاخص خشكسالي كاهشي است. سپس رابطه همبستگي بين عمق آب زيرزميني، شاخص SPI، تبخير و دما بررسي شد و نتايج نشان‌دهنده عدم وجود رابطه همبستگي معني‌داري بين متغيرهاي اقليمي تبخير و دما با عمق آب زيرزميني و وجود همبستگي بين عمق آب زيرزميني (متغير وابسته) و شاخص SPI (متغير مستقل) در مقياس 48 ماهه بود كه بيشترين ضرايب همبستگي و تبيين به ترتيب برابر با 0/439 و 0/51 در سطح معني‌داري 99 درصد به‌دست آمد. معني‌دار بودن اين رابطه حاكي از تاثير مستقيم خشكسالي بر سطح آب زيرزميني در اين دشت است. تغييرات عمق آب زيرزميني در ارتباط با شدت و طول دوره خشكسالي و همچنين روند منفي نشان مي‌دهد كه هر شش ايستگاه مورد بررسي با خشكسالي مواجه‌اند. از بين معيارهاي مورد توجه در اين شاخص، معيار طول دوره خشكسالي، معيار مناسبي جهت نشان دادن وضعيت خشكسالي در منطقه تشخيص داده شد و مشخص گرديد كه علاوه بر برداشت بيش از حد مجاز از آبخوان، خشكسالي طولاني‌مدت اثر مخرب‌تري نسبت به دوره‌هاي كوتاه‌تر خشكسالي در افت سطح آب زيرزميني دارند.

Investigation of changes in groundwater resources is of great importance in planning and sustainable management of water resources. Knowledge on the relationship between groundwater and drought is prerequisite for water resources management. In this study, climatic variables including evaporation, temperature, precipitation as well as hydrological variables i.e. discharge and groundwater depth from 50 piezometric wells were used for the period of 1992-2015 in the Shar-e-Babak plain, west of Kerman province. The SPI index, the longest period of drought and the number of years faced drought were calculated at first step. Then, trend of SPI index variation, evaporation, discharge and groundwater depth were determined using Mann-Kendall non-parametric trend test. Correlation coefficient was also investigated between groundwater depth, SPI index, evaporation and temperature. Results showed that trends of groundwater depth, evaporation, discharge and drought index were decreasing in most stations during the past 33 years. Evaporation and temperature were not significantly correlated with groundwater depth, but there was a positive correlation between groundwater depth (dependent variable) and SPI index (independent variable) on the scale of 48 months. The highest correlation and regression coefficients were 0.439 and 0.51, respectively, at 99% significance level indicating direct effect of drought on groundwater level in Shahr-e-Babak plain. Changes in groundwater depth in association with drought severity and duration as well as decreasing trend indicate that all six stations were facing drought. Among the criteria in SPI index, drought duration was recognized as an appropriate criterion for indicating drought conditions in the study area. It was found that in addition to excessive use of groundwater, prolonged drought periods has more destructive effect than shorter periods on drop of groundwater level.