نقد و بررسي عدالت طبيعي ساگدن از نگاه اقتصاد اسلامي

A Review of Sugden’s Theory of Natural Justice from the Perspective of Islamic Economics

برخي اقتصاددانان و فيلسوفان معاصر از جمله ساگدن با استفاده از نظريه بازي‏ها، به تبيين عدالت پرداخته‏اند. اين مقاله به تقرير ايده ساگدن در باب ظهور و تداوم ميثاق‏ها و تلقي تطوري وي از عدالت اقتصادي و ارزيابي انتقادي آن مي‏پردازد. ارزيابي انتقادي نظريه عدالت طبيعي ساگدن با استفاده از روش تحليلي-نظري و بهره‏گيري از آموزه‏هاي اسلامي صورت مي گيرد. بنا به يافته هاي تحقيق، «ظهور ميثاق‏ها در وضعيت بي‏ساماني به عنوان ابزار گزينش تعادل» و «تاثيرگذاري چنين ميثاق‏هايي بر درك افراد از عدالت» از جمله اصول ايده ساگدن است. هرچند شيوه تحليلي وي از مزيتي چون توجه به هنجارها برخوردار است، اما با مشكلاتي همچون «تحويل ناپذيري ارزش‏هايي چون عدالت به واقعيت ‏ها»، «مخالفت درك شهودي و اسلامي با معيار پايداري به مثابه عنصر مقوّم وضعيت عادلانه» و «عدم كفايت تمسك به رويكردهاي انسان‏محورانه براي حل تعارض منافع» روبرو است. ديدگاه ساگدن در تحليل عدالت شباهت هايي با ديدگاه هاي اسلامي از جمله ديدگاه علامه طباطبايي در مورد چگونگي شكل گيري توافق هاي اجتماعي دارد. با اين وجود، انتظار تحقق عدالت براساس ميثاق‏هاي برخاسته از پيگيري نفع شخصي، آن گونه كه ساگدن مي گويد، امكان پذير نيست و روند شكل گيري توافق بر سر هنجار عدالت و حل اختلاف در زمينه تزاحم منافع در مرحله اجرا نيازمند بهره مندي از شريعت است.

Some contemporary economists and philosophers, such as Sugden, have used Game Theory to explain justice. The present paper explains Sugden’s theory about the emergence and persistence of covenants and his evolutionary conception of economic justice and its critical assessment. Sugden’s theory of natural justice is critically investigated by using the theoretical-analytical method and taking advantage of the teachings of Islam. According to the research findings, "emergence of the covenants in the state of chaos as a means of selection of balance" and the "effect of such covenants on peopleʹs perception of justice" are among the principles of Sugden’s theory. Although his analysis has the advantage of paying attention to norms, it is confronted by such problems like "irreducibility of some values like justice to facts ʹʹ , “opposition of intuitive and Islamic understanding to sustainability criterion as a constitutive element of fair situation" and "inadequacy of adherence to human-centered approaches for resolving the conflict of interests". Sugdenʹs view of justice bears some similarities to the Islamic views, including Allameh Tabatabaeiʹs view about the formation of social agreements. However, one cannot expect to achieve justice through the covenants arising from the pursuit of self-interest, as Sugden believes. The process of reaching agreements on the norm of justice and resolution of conflict of interests in the implementation phase requires benefiting from the Shari’a.