بررسي ژيومورفو-پدولوژيكي رخساره نبكا در دشت صوفيكم (آق‌قلا) استان گلستان

Geomorpho-Pedological Analysis of Nebka Landscape in Sufikam Plain, Golestan Province

عمل حمل ماسه به‌وسيله بادهاي فرساينده در مناطق خشك و نيمه‌خشك و نشست اين رسوبات اطرافِ موانعي مانند گياهان بوته‌اي باعث به‌وجودآمدن پديده اكو-ژيومورفولوژيكي نبكا مي‌شود كه در تثبيت ماسه‌هاي متحرك در اين مناطق از اهميت زيادي برخوردار است. وجود نبكا در استان گلستان، نشان‌دهنده حاكميت فرسايش بادي به‌خصوص در فصول خشك در اين مناطق است. در پژوهش حاضر، به معرفي و ارزيابي مقايسه‌اي خصوصيات فيزيكي‌‌شيميايي رسوبات نبكا و مجاور آن در اين ناحيه پرداخته شده است. ازاين‌رو، ابتدا مهم‌ترين مولفه‌هاي دانه‌بندي ذرات در فرسايش بادي شامل اندازه ذرات ماسه، رس، سيلت و ويژگي‌هاي مورفومتري شامل ميانگين قطر ذرات، جورشدگي و كج‌شدگي 30 عدد نبكا در دشت صوفيكم به‌عنوان يكي از مناطق تجمع نبكا در حاشيه شرقي خزر بررسي شد و خصوصيات فيزيكي‌شيميايي رسوبات راس و اراضي مجاور نبكا با استفاده از آزمون‌هاي آماري تي و ويلكاكسون موردمقايسه قرار گرفت. به‌منظور ارزيابي جهت بادهاي فرساينده در شكل‌گيري نبكاها و توان حمل ماسه توسط آن‌ها، نمودارهاي گل‌طوفان و گل‌ماسه ترسيم شد و نتايج آن نشان داد كه جهت باد غالب و فرساينده منطقه روندي غربي‌ـ شرقي دارد يا به‌عبارتي از دريا به ساحل است. همچنين ترسيم گل‌ماسه نشان داد كه بادها در فصول بهار و تابستان، رسوبات بيشتري در سطح زمين حمل مي‌كنند. نتايج نشان داد كه بين شاخص جورشدگي، اندازه رسوبات با قطر ماسه خيلي ريز، ليمون و رس و ميزان Ec، pH و ماده آلي در دو محيط نبكا و اراضي مجاور آن، تفاوت معني‌دار وجود ندارد، اما شاخص كج‌شدگي، ميانگين قطر ذرات، رسوبات با قطر ماسه ريزدانه، متوسط دانه، درشت‌دانه و خيلي درشت، SAR و ESP رسوبات تفاوت معني‌داري دارند. نتايج بيانگر آن است كه اثر و زمان عوامل فرساينده روي رسوبات زياد نبوده و فاصله آن‌ها از منطقه برداشت كم است؛ به‌عبارتي منشا رسوبات حمل‌شده و تشكيل‌دهنده نبكا در منطقه محلي است.

The operation of sand transport by erosive winds and its sedimentation around the obstacles such as plants leads to the appearance of the eco-geomorphologic phenomenon of nebka dunes in dry seasons of Golestan province. This study aims to identify the physicochemical characteristics of nebka sediments and compare its results with adjacent lands. Hence, the grain size distribution and morphometric characteristics of particles were determined for 30 samples in Sufikam plain in the Eastern border of Caspian Sea. Then, the relationships between the physicochemical properties were compared using Wilcoxon and T-test at 95%. Results showed that the prevailing wind direction is west to east which in our case is from sea to land. Analysis of sand rose graph indicates that the winds in spring and summer blowed the sediments from soil surface. Results showed that there were no significant differences between sorting of particles, fraction of very fine sand, silt, clay, EC, pH and organic carbon of nebkaʹs head samples and its adjacent land. However, results of skewness index, mean diameter of fine sand, medium sand, coarse and very coarse sand, SAR and ESP proved to be statistically significant. Therefore, it can be concluded that the source of sediments is local.