بررسي فضايي شاخص‏هاي مورفوتكتونيكي دره‏ها با توجه به ساختمان زمين‏شناسي (مطالعه ي موردي: بخشي از ناهمواري هاي استان زنجان)

Spatial Evaluation of Morphotectonic Indicators of Valleys Considering Their Geological Structures(Case Study: Part of the Relief of Zanjan)

در شهرستان‏هاي‏ زنجان و ايجرود و بخش هايي از ابهر، طارم و ماهنشان استان زنجان، دره هاي فراوان و متعددي وجود دارد. اين مقاله به بررسـي و مطالعه ي شاخص‌هاي مورفوتكتونيكي برخي از اين دره‌ها با در نـظر داشتن ساختمان زمين شناسي پرداخته است. بدين منظور ابتدا دره‌هاي منطقه ي مورد مطالعه بر اساس فرم و ساختمان تقسيم بندي شد. از مجموع 149 دره شناسايي شده، 37 دره ساختمان عمود بر گسل، 9 دره در هر يك از ساختمان هاي موازي گسل، گسلي و عمود بر تاقديس، 10 دره در ساختمان عمود بر ناوديس، 6 دره در ساختمان موازي با ناوديس، 5 مورد در ساختمان تركيبي از گسل با ناوديس يا تاقديس (‏دره هاي تركيبي) و 64 دره ي باقي مانده به عنوان دره هاي ساير معرفي گرديد. براي تعيين مقدار فعاليت نيوتكتونيكي دره‏ها از شاخص هاي مورفوتكتونيك مثل گراديان طولي رودخانه (‏SL)، عدم تقارن حوضه ي زهكشي (‏AF)، نسبت پهناي كف دره به ارتفاع آن (VF) و شاخص ميزان پيچ و خم رودخانه (‏S) استفاده شد. نتايج بررسي ها حاكي از آن است كه منطقه ي مطالعاتي از نظر شاخص (‏SL) در همه ي طبقات انتخابي غيرفعال بوده، كمترين مقادير SL با كم عمق‌ترين دره‏ها و مقادير بالاي آن بر عميق‌ترين دره‏ها منطبق است. ميانگين شاخص (VF) در هر يك از زيرحوضه‏ها نشان مي‏دهد؛ كه طبقه‏هاي تركيبي و عمود بر گسل مابين يك و دو قرار داشته و نيمه فعال است؛ اما در ساير طبقات كوچك تر از يك بوده و تكتونيك فعال مي‏باشد. همچنين منطقه ‏از نظر حوضه ي زهكشي، نامتقارن است كه علت آن فعال بودن منطقه از نظر شاخص (‏AF) ‏است. پايين بودن شاخص (‏S) در همه طبقات مبين مستقيم بودن رودخانه و جوان و فعال بودن منطقه است. بررسي همچنان حاكي از اين است كه ساير دره ها از فعاليت نيوتكتونيكي، كمتر متاثر شده‏اند.

There are many valleys in the city of Zanjan and Eijrood and parts of Abhar, Tarom and Mahneshan Zanjan province. The valleys are very different in terms of geology, lithology and physiographic factors and they are dispersed in different directions geographically with different forms. First the valleys were classified according to geological structure; totally 149 valleys was identified, 37 valleys had a structure of perpendicular to the fault, 9 valleys faulty and perpendicular to the syncline in parallel structures the fault, 6 valleys in a parallel structure with the fault, 5 valleys in a mixed structure of the fault with syncline or anticline (the mixed valleys) and the remained valleys 64, were classified as "the other valleys". Then tectonic-geomorphologic indexes were used, such as the longitudinal gradient of the river (SL), asymmetry of drainage,(AF), the index of Width of valley floor to its height (VF) and the index of maze in rivers (S), to determine the amount of neotectonic activities of the valleys. The results show that the Average Index (VF) is between one and two in the area of hybrid and perpendicular to the fault, they have semi-active and active tectonics in other classes. The entire region is active with tectonics in Index (AF) and due to the symmetry of the drainage basin. The low index (S) in all classes is the indication of young and active area and straight rivers. All sub-systems based on faults are active tectonic in all indexes. Valleys indicated as "other" are less effected by Neotectonic.