بررسي تجلّي رمز نور در معماري اسلامي (بر مبناي نگاه اشراقي سهروردي به نور و تأكيد بر شاخصه هاي مساجد اسلامي)

A Study on Manifestation of Symbol of Light in Islamic Architecture (Based on Suhrawardi’s Attitude to “Light” and an Emphasis on Mosques Traits)

شيخ شهاب الدين سهروردي بنيان­گذار حكمت نوريه است؛ او با ارائه جهان­ شناسي مبتني بر نور، خلقت انوار بي نهايت را، كه ناشي از نظم و پويايي خاصي است، تبيين مي كند. ايشان بر همين مبنا، «عالم نوراني خيال» را مطرح مي كند، موضوعي كه نقطة عطفي براي مسائل حكمي و خلاقيت­ هاي هنري به حساب مي آيد؛ زيرا نور رمزي است كه در هويت هنر اسلامي، نقشي اساسي دارد؛ از يك سو بر منشأ هنر، يعني عالم خيال، تأكيد مي كند و از سوي ديگر بر جلوه­ هاي زيبايي شناسانه هنري دلالت دارد. پژوهش حاضر درصدد آن است تا در ابتدا، ضمن تبيين نگاه خاص سهروردي به موضوع «نور»، بر مبناي آن تعريفي از هنر و زيبايي شناسي ارائه دهد و در ادامه نقش اين نگاه را بر مسائل حِكَمي و لوازم مؤثر در ذهن، زبان و ناخودآگاه هنرمندان مسلمان رهگيري نمايد. بر همين اساس در بين جلوه گاه­ هاي هنر اسلامي، معماري مساجد، به طور خاص، مورد بررسي واقع شده است. در واقع معماري مساجد اسلامي، با توجه به ويژگي تجريدي بودن و كاربرد اشكال و رنگ هاي خاص، مي­تواند جلوه­ گر تصوير صريح مفهوم نور در ابعاد مختلف باشد و از اين طريق مي توان به رمزگشايي از آنها پرداخت. تحليل نقوش، رنگ­ هاي بكار رفته و نوع معماري قسمت هاي شاخص مساجد اسلامي، كه موضوع «نور» در آن حضور بارز دارد، نشان مي دهد، منشاء همه زيبا­يي­ ها، وجود و قابليت­ هاي ادراك در هنر اسلامي، همين موضوع است، و هنرمند معمار، يكي از كاربران اصول چنين جامعة نوراني است كه توانسته با دريافت جنبه­ هاي كيفي و كمي ساحت متعالي آن، توازن ميان جهان نوراني و مادي را نشان دهد. قابل ذكر است كه داده­ هاي تصويري از طريق نمونه­ هاي موجود در سايت هاي اينترنتي و كتابهاي معتبر حاصل آمده است.

Shahab al-Din Suhrawardi is the founder of Illuminated Wisdom and through introducing an ideology based on light, he determines the creation of infinite lights. He also puts forth ‘luminous world of fancy' which is a turning point in philosophical issues and artistic innovation as light is a meaningful item in Islamic art indicating the source of art as well as aesthetic aspects of it. The present study aims at determining Suhrawardi's special view to the topic of 'light' and introduce art and aesthetic aspects based on that view. Then, the role of this view on philosophical issues and on the mind, language, and the thought of the Muslim artists will be surveyed. To this end, from among different manifestations of Islamic arts, mosque architecture has specifically been taken into consideration. Due to using different colors and shapes in building mosques, the mosques can be good manifestations of the concept of 'light' in different aspects and a good tool for decoding the concepts. An analysis of shapes and colors in special parts of the mosques indicates that 'light' plays an important role and the architect has been able to show the balance between materialistic and spiritual worlds through using different lightsand colors as a result of understanding the qualitative and quantitative aspects of light. It is worth mentioning that the pictorial data have been collected from different online sites and valid books.